Hataylı hemşehrimiz, Kocaeli Üniverstesi Öğretm Üyesi, çok dağerli akademisyen Akıllı Şehir ve Yangın Uzmanı Necmi Özdemir, çok önemli konularda ışık tutan, düşünce ve öneriler içeren çok sayıdaki çeşitli yazılarına bir yenisini daha ekledi. Bu çok önemli konudaki yazısında ise; ülkemizdeki enerji-trafo ve bunlarla gelen yangınlarla ilgili önemli bir inceleme ve araştırmaya ışık tutuyor.
ENERJİNİN ÜRETİMİNDEN İLETİMİNE, İLETİMİNDEN KULLANIMINA ÖNEMLİ AŞAMALARI
Necmi Hoca, ülkemizde üretiminden tüketimine kadar yaşayan herkesi, hepimizi her konuda yakından ilgilendirdiği halde çoğu zaman farkında bile olmadığımız, ama hayatımızın her alanında faydalandığımız enerjiyle ilgili bu önemli araştırma ve inceleme sonucunun enerji-trafo ve yangınla ilgili önemli konulara ışık tutan bir yazı kaleme aldı.
Necmi Hoca’nın enerjinin üretiminden-iletimine, iletiminden-tüketimine kadar geçtiği aşamalarla ilgili önemli araştırma ve inceleme yazısını siz okurlarımız ve takipçilerimiz için yayınlıyoruz. İlgiyle ve merakla okuyacağınız ve okurken de ülkemizdeki enerji-trafo ve yangınlarla ilgili bilmediklerinizi de öğrenip bu konuda da önemli oranda bilgi sahibi olabileceğimiz yazısı şöyle;
ENERJİ –TRAFO-YANGIN’a BAKIŞ…
Öncelikle ,Üretim-İletim ve Dağıtım olarak Ülkemizdeki durumu gözlemlemek doğru olur.
1.Üretim Sistemi
57 adet aktif santral-İnşaat ve Yapım aşamasında 9 adet santral-Planlanan 5 adet santral mevcuttur.Yurtiçi kurulu güç:21.021 MWe-Yenilenebilie enerji gücü 13.863 MWe-Yaklaşık yıllık üretim :71.252 GWh’tır.
2.İletim Sistemi
2021 yılı sonu itibarıyla iletim sisteminde yer alan trafo merkezi bilgileri aşağıda yer alan Tablo 4.1’de yer almaktadır. Tabloda görüldüğü üzere iletim sistemindeki trafo merkezlerinin büyük bir kısmı 154 kV gerilim seviyesindeki trafo merkezleridir. TEİAŞ mülkiyetinde 737, özel mülkiyette 508 olmak üzere 1.245 trafo merkezi bulunmaktadır. Trafo kapasitesi ise 249.050 MVA’ya ulaşmıştır. Bu kapasitenin 207.516 MVA’sı TEİAŞ mülkiyetinde kalan 41.534 MVA’sı ise özel mülkiyettedir.
Tablo 4.1: Trafo Merkezi Bilgileri
| Gerilim (kV) | Merkez Adedi | Trafo Adedi | Güç (MVA) | |
| TEİAŞ | 380 | 117 | 392 | 82.765 |
| 220 | 0 | 0 | 0 | |
| 154 | 617 | 1.600 | 124.492 | |
| 66 | 3 | 17 | 259 | |
| TEİAŞ Toplamı | 737 | 2.009 | 207.516 | |
| Özel Mülkiyet | 380 | 55 | 57 | 9.198 |
| 220 | 0 | 0 | 0 | |
| 154 | 450 | 524 | 32.323 | |
| 66 | 3 | 1 | 13 | |
| Özel Toplamı | 508 | 582 | 41.534 | |
| TOPLAM | 1.245 | 2.591 | 249.050 |
EPDK 2021 Raporu 103.sayfa ve 125.sayfa arasından faydalanılmıştır.
Toplam 72.272 km olan iletim hatlarının %65,75’ini 154 kV gerilim seviyesindeki hatlar oluşturmaktadır. Kalan kısmın ise neredeyse tamamı 380 kV gerilim seviyesindeki hatlar olup 220 kV ve 66 kV gerilim seviyesindeki hatlar sadece 99,03 km’dir
Tablo 2.1 TEİAŞ İletim Hatları
| 2020 | 2021 | Değişim (%) | 2020 | 2021 | Değişim (%) | |
| Gerilim (kV) | Hat Adedi | Uzunluk (km) | ||||
| 380 | 299 | 315 | 5,35 | 24.029 | 24.653 | 2,60 |
| 220 | 2 | 0 | -100,00 | 85 | 0 | -100,00 |
| 154 | 1.779 | 1.851 | 4,05 | 46.874 | 47.520 | 1,38 |
| 66 | 14 | 12 | -14,29 | 110 | 99,03 | -9,97 |
| Toplam | 2.094 | 2.178 | 4,01 | 71.098 | 72.272 | 1,65 |
Şekil 2.1: Yıllara Göre TEİAŞ İletim Hatları Uzunluklarındaki Değişim(km)
Son 18 yılda iletim hat uzunluğunda %58’lik artış olmuştur.
3.1 Dağıtım Sistemi
Bu kısımda dağıtım sistemine dair temel veriler yer almaktadır. Bu kapsamda dağıtım gerilim seviyesindeki hat uzunlukları, trafo kapasiteleri ve trafo sayılarına ilişkin bilgilere takip eden tablo ve şekillerde yer verilmektedir.
Bilindiği üzere elektrik şebekesi istisnalar haricinde Türkiye’nin tamamına ulaşmıştır. Büyük tüketimi olan sanayi tesisleri dışında, tüm küçük ve orta ölçekli tüketiciler dağıtım sistemi üzerinden elektrik enerjisi temin etmektedirler. Tablo 5.4’ten de görüleceği üzere Türkiye toplam dağıtım hattı uzunluğu 1.363.320 km’ye ulaşmıştır. Dağıtım bölgelerine göre hat uzunluklarına bakıldığında Toroslar, Başkent, Meram, Yeşilırmak ve Dicle dağıtım bölgeleri dağıtım hat uzunluğu bakımından ilk beş bölgeyi oluşturmaktadır. Dağıtım hat uzunlukları ile dağıtım bölgesinin genişliği ve dağıtım şebekesinin yaygınlığı arasında doğru bir orantı olduğu bu sıralamadan da görülmektedir.
Tablo 3.1: 2021 Yılı Sonu İtibarıyla Dağıtım Şirketleri Bazında Hat Uzunlukları, Trafo Sayıları ve Trafo Kapasiteleri[1] (km-MVA-Adet)
| Dağıtım Şirketi | Hat uzunluğu (Km) | Trafo Kapasitesi (MVA) | Trafo Sayısı (Adet) |
| ADM | 73.276 | 9.194 | 23.399 |
| AKDENİZ | 69.568 | 8.485 | 20.366 |
| AKEDAŞ | 27.186 | 3.881 | 12.974 |
| ARAS | 58.048 | 3.071 | 13.904 |
| BAŞKENT | 132.981 | 17.421 | 35.008 |
| BOĞAZİÇİ | 52.827 | 18.925 | 15.478 |
| ÇAMLIBEL | 48.957 | 2.967 | 13.314 |
| ÇORUH | 61.489 | 4.676 | 12.971 |
| DİCLE | 81.593 | 14.772 | 69.192 |
| FIRAT | 47.002 | 3.384 | 13.465 |
| GDZ | 64.375 | 16.177 | 34.773 |
| İ. ANADOLU | 33.580 | 9.154 | 7.866 |
| KAYSERİ VE CİVARI | 27.453 | 2.844 | 8.495 |
| MERAM | 120.893 | 13.221 | 61.727 |
| OSMANGAZİ | 51.383 | 8.132 | 28.216 |
| SAKARYA | 62.815 | 8.660 | 18.003 |
| TOROSLAR | 143.346 | 17.754 | 46.492 |
| TRAKYA | 29.586 | 5.627 | 12.087 |
| ULUDAĞ | 52.697 | 11.360 | 27.462 |
| VANGÖLÜ | 40.529 | 3.023 | 12.816 |
| YEŞİLIRMAK | 83.736 | 5.211 | 20.872 |
| Genel Toplam | 1.363.320 | 187.940 | 508.880 |
Diğer yandan dağıtım bölgelerine trafo kapasitesi açısından bakıldığında Boğaziçi, Toroslar, Başkent, Gdz ve Dicle elektrik dağıtım bölgelerinin ilk beşte yer aldığı görülmektedir.
Şekil 3.1: 2021 Yılı Sonu İtibarıyla Dağıtım Şirketleri Bazında Hat Uzunlukları ve Trafo Kapasiteleri (km-MVA)
Tablo 3.2’de dağıtım hatlarının dağılımı görülmektedir. Tablodan da görüldüğü üzere toplam dağıtım hatlarının %77,97’sini havai hatlar oluşturmaktadır. Yer altı hatların toplam dağıtım hatları uzunlukları içindeki payı ise %22,03’dür. Bu durum dağıtım hatlarının dış etkiye açık olduğunu göstermektedir. Bahsi geçen dış etkiler doğal afetler, iklim veya insan kaynaklı olabilmektedir. Özellikle aşırı yağışlar ve şiddetli rüzgârlar gibi doğa olayları doğrudan veya dolaylı olarak dağıtım hatlarında hasarlara neden olabilmektedir.
Tablo 3.2: 2021 Yılı Sonu İtibarıyla Dağıtım Hat Uzunluklarının Dağılımı (km)
| Dağıtım Şirketleri | Havai (Km) | Yeraltı (Km) | Toplam (Km) |
| ADM | 60.739 | 12.537 | 70.636 |
| AKDENİZ | 52.412 | 17.156 | 68.531 |
| AKEDAŞ | 23.944 | 3.242 | 26.825 |
| ARAS | 50.160 | 7.888 | 57.674 |
| BAŞKENT | 98.636 | 34.345 | 115.723 |
| BOĞAZİÇİ | 15.274 | 37.553 | 50.650 |
| ÇAMLIBEL | 42.515 | 6.442 | 48.317 |
| ÇORUH | 56.086 | 5.403 | 59.707 |
| DİCLE | 69.479 | 12.114 | 78.003 |
| FIRAT | 40.473 | 6.530 | 44.806 |
| GDZ | 48.013 | 16.362 | 59.398 |
| İ. ANADOLU | 12.017 | 21.563 | 25.230 |
| KAYSERİ VE CİVARI | 19.480 | 7.973 | 26.009 |
| MERAM | 96.409 | 24.484 | 91.830 |
| OSMANGAZİ | 42.827 | 8.555 | 50.787 |
| SAKARYA | 44.306 | 18.508 | 37.916 |
| TOROSLAR | 118.147 | 25.199 | 95.111 |
| TRAKYA | 23.881 | 5.704 | 29.104 |
| ULUDAĞ | 39.348 | 13.350 | 51.551 |
| VANGÖLÜ | 36.548 | 3.982 | 31.155 |
| YEŞİLIRMAK | 72.299 | 11.437 | 86.018 |
| Genel Toplam | 1.062.990 | 300.329 | 1.363.320 |
Şekil 3.2: 2021 Yılı Sonu İtibarıyla Dağıtım Şirketleri Bazında Hat Uzunluklarının Dağılımı (km)
Tablo 3.3’de illere göre dağıtım hat uzunlukları ve trafo kapasiteleri yer almaktadır. Tabloya göre dağıtım hat uzunluğu sıralamasında ilk beş il; İstanbul, Konya, Ankara, Antalya ve Mersin’dir.
İllerin dağıtım sistemindeki trafo kapasitelerine bakıldığında trafo kapasitesi bakımından ilk beş il; İstanbul, Ankara, İzmir, Konya ve Antalya’dır.
İllerin dağıtım sistemindeki trafo sayılarına bakıldığında ise trafo sayısı bakımından ilk beş il; Konya, Şanlıurfa, İstanbul, İzmir ve Ankara’dır.
Tablo 3.3: 2021 Yılı Sonu İtibarıyla İller Bazında Dağıtım Gerilim Seviyesindeki Hat Uzunlukları, Trafo Sayıları ve Trafo Kapasiteleri (km-MVA-Adet)
| İller | Hat uzunluğu (km) | Trafo Kapasitesi (MVA) | Trafo Sayısı (Adet) |
| ADANA | 35.817 | 5.021 | 12.441 |
| ADIYAMAN | 9.015 | 1.125 | 5.352 |
| AFYONKARAHİSAR | 15.866 | 2.402 | 11.061 |
| AĞRI | 10.681 | 525 | 2.826 |
| AKSARAY | 14.179 | 1.347 | 7.447 |
| AMASYA | 9.184 | 686 | 2.713 |
| ANKARA | 63.511 | 12.929 | 20.147 |
| ANTALYA | 48.944 | 6.515 | 14.118 |
| ARDAHAN | 4.529 | 151 | 916 |
| ARTVİN | 7.261 | 755 | 1.821 |
| AYDIN | 22.248 | 2.831 | 7.349 |
| BALIKESİR | 19.107 | 3.214 | 8.533 |
| BARTIN | 7.261 | 449 | 1.483 |
| BATMAN | 6.487 | 1.128 | 4.005 |
| BAYBURT | 3.341 | 167 | 678 |
| BİLECİK | 4.448 | 1.051 | 2.137 |
| BİNGÖL | 7.102 | 463 | 1.986 |
| BİTLİS | 7.787 | 631 | 3.229 |
| BOLU | 9.731 | 760 | 2.853 |
| BURDUR | 9.642 | 766 | 3.037 |
| BURSA | 20.392 | 5.926 | 12.476 |
| ÇANAKKALE | 10.430 | 1.511 | 5.157 |
| ÇANKIRI | 9.398 | 537 | 1.952 |
| ÇORUM | 15.193 | 1.113 | 4.476 |
| DENİZLİ | 22.955 | 2.838 | 7.427 |
| DİYARBAKIR | 20.136 | 3.726 | 13.841 |
| DÜZCE | 9.120 | 790 | 2.161 |
| EDİRNE | 9.240 | 1.100 | 4.175 |
| ELAZIĞ | 14.638 | 1.262 | 4.409 |
| ERZİNCAN | 9.045 | 426 | 2.079 |
| ERZURUM | 18.264 | 1.172 | 4.647 |
| ESKİŞEHİR | 13.681 | 2.624 | 8.785 |
| GAZİANTEP | 23.126 | 3.330 | 9.568 |
| GİRESUN | 16.284 | 1.086 | 3.242 |
| GÜMÜŞHANE | 6.392 | 342 | 1.321 |
| HAKKARİ | 5.198 | 392 | 1.816 |
| HATAY | 27.712 | 2.958 | 9.175 |
| IĞDIR | 4.858 | 240 | 1.100 |
| ISPARTA | 10.982 | 1.204 | 3.211 |
| İSTANBUL | 86.407 | 28.079 | 23.344 |
| İZMİR | 39.976 | 12.353 | 21.526 |
| KAHRAMANMARAŞ | 18.171 | 2.756 | 7.622 |
| KARABÜK | 7.624 | 655 | 1.756 |
| KARAMAN | 9.061 | 884 | 4.585 |
| KARS | 7.329 | 390 | 1.658 |
| KASTAMONU | 21.515 | 926 | 4.722 |
| KAYSERİ | 27.453 | 2.844 | 8.495 |
| KIRIKKALE | 7.883 | 698 | 1.688 |
| KIRKLARELİ | 7.148 | 1.077 | 2.593 |
| KIRŞEHİR | 8.143 | 584 | 2.375 |
| KİLİS | 3.466 | 348 | 1.173 |
| KOCAELİ | 21.981 | 5.023 | 7.834 |
| KONYA | 65.132 | 7.606 | 34.480 |
| KÜTAHYA | 9.845 | 1.225 | 3.538 |
| MALATYA | 20.706 | 1.475 | 5.802 |
| MANİSA | 24.399 | 3.824 | 13.247 |
| MARDİN | 12.170 | 2.516 | 12.275 |
| MERSİN | 40.957 | 5.157 | 11.319 |
| MUĞLA | 28.074 | 3.525 | 8.623 |
| MUŞ | 8.759 | 522 | 2.308 |
| NEVŞEHİR | 11.559 | 1.450 | 6.709 |
| NİĞDE | 12.818 | 1.351 | 6.131 |
| ORDU | 22.175 | 1.008 | 4.545 |
| OSMANİYE | 12.268 | 940 | 2.816 |
| RİZE | 10.086 | 815 | 2.426 |
| SAKARYA | 21.982 | 2.087 | 5.155 |
| SAMSUN | 28.507 | 1.997 | 7.057 |
| SİİRT | 4.391 | 442 | 1.731 |
| SİNOP | 8.677 | 406 | 2.081 |
| SİVAS | 20.452 | 1.237 | 5.206 |
| ŞANLIURFA | 33.017 | 5.921 | 33.246 |
| ŞIRNAK | 5.391 | 1.038 | 4.094 |
| TEKİRDAĞ | 13.199 | 3.450 | 5.319 |
| TOKAT | 14.427 | 817 | 3.490 |
| TRABZON | 21.466 | 1.679 | 4.161 |
| TUNCELİ | 4.556 | 184 | 1.268 |
| UŞAK | 7.543 | 831 | 2.695 |
| VAN | 18.786 | 1.478 | 5.463 |
| YALOVA | 2.768 | 708 | 1.296 |
| YOZGAT | 14.077 | 913 | 4.618 |
| ZONGULDAK | 15.788 | 1.226 | 3.260 |
| Genel Toplam | 1.363.320 | 187.940 | 508.880 |
Organize Sanayi Bölgelerine İlişkin Bilgiler
OSB Dağıtım Lisansı sahibi Organize Sanayi Bölgelerine ilişkin veriler aşağıdaki tabloda gösterilmektedir.
Tablo 3.4: Organize Sanayi Bölgelerine İlişkin Bilgiler
| Katılımcı Sayısı AG | 50.778 |
| Katılımcı Sayısı OG | 15.659 |
| Toplam Katılımcı sayısı | 66.437 |
| Hat Uzunluğu AG | 4.519 |
| Hat Uzunluğu OG | 7.874 |
| Toplam Hat Uzunluğu | 12.393 |
| Personel Sayısı (Elektrik Dağıtımında) | 957 |
| Trafo Sayısı (adet) | 21.003 |
| Trafo kurulu gücü (MVA) | 22.372 |
| Önceki yıla ilişkin yıllık puant değeri(MW) | 6.857 |
2021 yılı sonu itibarıyla Organize Sanayi Bölgelerinde 50.778’i alçak gerilimde 15.659’u da orta gerilimde olmak üzere toplam katılımcı sayısı 66.437 olmuştur. OSB dağıtım bölgelerinde elektrik dağıtımında 957 personel istihdam edilmektedir.
Toplam OSB hat uzunluğu 12.393 km olarak gerçekleşmiştir. 21.003 adet trafo mevcut olup, toplam trafo kapasitesi 22.372 MVA seviyesine ulaşmıştır. OSB bölgelerinde önceki yıla ilişkin puant değerleri toplamı ise 6.857 MW’tır.
Bu Ayrıntılı Kaynaklar Bize ÜLKEMİZDE ;
100’e yakın üretim Santralı ve
Trafo sayısının yaklaşık 550 BİNE sayıda olduğu görülmektedir.
Dünyada ve Ülkemizde çok farklı gerekçelerle oluşan Enerji gereksinimi mevcutların korunmasında daha dikkatli olunmasını zorunlu kılmaktadır. (Daha iki gün (08.06.22) önce civarımızda 3 vardiya ve yaklaşık 600 kişi istihdam eden sanayii tesisi 2 iş gününe yakın elektrik arızası nedeniyle yüzde on kapasiteyle çalışma zorunda kalmıştır.)Yaz döneminde Orman Yangınlarının hemen ardından en kritik ve sık olan tür Trafo yangınlarıdır.
Üretimden-Dağıtıma kadar Elektriğin istenilen gerilim değerlerinde kullanımını sağlayan ürün olan Trafo konusunu bu gerekçe ile ayrıntılı ele aldık
Umarım Beğenirsiniz.
TRANSFORMOTOR (Trafo) NEDEN PATLAR……….?
Bir trafoda kısa devre sırasında oluşan elektrik arkı trafo yağını buharlaştırır ve saniyede 1200 metre (4000 feet) dinamik basınç peak’i (zirvesi) yaratır. Bu olgu birkaç mili saniye içinde gerçekleşir. Bu basınç peak’inin yansımaları yağ tankında basınç dalgaları yaratır. Bu basınç kısa devreden 50-100 milisaniye sonra tankın her tarafına ulaşır ve tankta kırılma, yarılma ve patlamalara sebebiyet verir.
Yangından Korunma ve Yaşam Güvenliği Konsepti
Gelin. Kapsam-Standartlar ve Yönetmelikler-Tanımlar Sözlüğü-Temel Yapısal (Mimari) Detaylar-Can Güvenliği için Önlemleri – Yapısal Önlemler (Pasif Sistemler)- Donanımsal Yangından Korunma Tedbirlerine (Aktif Sistemler)göz atalım.
Yanma süreci en basit ve anlaşılır şekliyle; oksijen, yakıt ve alev kaynağından oluşan yanma üçgeninden oluşmaktadır. Bütün aktif, pasif ve diğer yangından korunma ve yangınla mücadele önlemleri, bu üç etkenin en az biri veya ikisini bertaraf etme, limitleme, sınırlandırma veya kontrol altına alması ile ilgilidir.
Trafo kumanda merkezleri, yapıları ve fonksiyonları gereği yangına sebebiyet verecek şekilde yanıcı (trafo yağları, yanar nitelikteki yapı malzemeleri, kablo, elektrik ve elektronik parçalar) ve alev kaynağı (ısı, akım, kıvılcım, radyasyon) ihtiva etmektedir.
Kapsam boyunca bu tehlikelerin uygun mühendislik çözümleriyle nasıl önlenebileceği, kontrol altında tutulabileceği, mücadele edilebileceği ile ilgili bilgiler sunulacaktır.
Detayları her bir ilgili bölüm başlığı altında paylaşılacak olan konseptin temel amaçları aşağıda sıralanmıştır:
- İnsan yaşamın korunması
- Hayvan yaşamının korunması,
- Kurumsal imaj ve marka değerinin korunması,
- Operasyonel kayıpların azaltılması
- Çevrenin ve doğanın korunması
- Ulusal kaynaklar ve milli servetin korunması
Bu yangın koruma konseptinin, yapısal donanımsal ve operasyonel mücadele bileşenlerinin bir bütün olarak görülmesi gereklidir. Bütün bu gerekli bileşenler birbirini etkilemektedir. Başarılı bir sonuç ancak, tüm bu bileşenlerin eş zamanlı olarak uygulanması ve sürekliliğinin sağlanmasıyla mümkündür.
Yangın mühendisliği, ulusal sınırları bulunmayan ve sürekli kendini geliştiren bir bilim dalıdır. Bu sebeple konu sadece Türkiye’de geçerli yönetmelikler çerçevesinde değil, ulusal yasa ve yönetmeliklerin sağlanması koşuluyla uluslararası güvenilir ve kabul görmüş tüm teknik standartlar ve bilimsel gerçekler yeri geldikçe konsepte dâhil edilecektir.
Bu konsept dahilinde, bir yangın esnasında, tesiste alev, ısı ve duman yayılımını engellemek, komşu bina ve yapılara zarar vermesini önlemek veya komşu binalardan sıçramamasını sağlamak için gerekli işlemler, yapısal malzemeler, zonlar arası izolasyonların özellikleri ve uygulamaları anlatılacaktır. Konsept aşağıda yer alan şemadaki bütün alanlar için geçerlidir:
1.Standart ve Yönetmelikler:
Aşağıda listelenen yönetmelik ve standart bu konsept hazırlanırken temel alınmıştır.
- Ulusal mevzuat kapsamındaki yönetmelik ve standartlar
- NFPA (Amerikan) Standartları veya EN (European Norms) Avrupa Standartları (yerli mevzuatın yeterli olmadığı konularda),
- 2015 Türkiye Yangından Korunma Yönetmeliği
- TS EN 54 Yangın Algılama ve Uyarı Sistemleri
- TS EN 671 Sabit Yangın Söndürme Sistemleri
- NFPA 850 Recommended Practice for Fire Protection for Electric Generating Plants and High Voltage Direct Current Converter Stations
- ( Elektrik Üretim ve Yüksek Gerilim Doğru Akım Dönüştürücü Tesisleri için Yangından Korunma tedbirleri standardı)
- NFPA 17A Standard for Wet Chemical Extinguishing Systems
- (Köpüklü söndürücüler standardı)
- NFPA 72 National Fire Alarm Alarm and Signaling Code
- (Yangın alarm ve Uyarı Sistemleri standardı)
- NFPA 92 Standard for Smoke Control Systems
- (Duman Kontrol Sistemleri Standardı)
- NFPA 90A Standard for the Installation of Air-Conditioning and Ventilating Systems
- (Havalandırma Sistemleri standardı)
- NFPA 110 Standard for Emergency and Standby Power Systems
- ( Acil Besleme sistemleri Standardı)
- NFPA 5000 Building Construction and Safety Code
- (Bina İnşa ve Emniyeti Standardı)
- NFPA 80 Standard for Fire Doors and Other Opening Protectives
- (Yangın Kapıları ve Diğer Korunaklı açıklıklar Standardı)
- NFPA 101 Life Safety Code
- (Can Güvenliği Standardı)
- NFPA 2001 Standard on Clean Agent Extinguishing Systems
- (Temiz gazlı Söndürücüler Standardı)
- NFPA 70 National Electrical Code
- Elektrik kodları Standardı)
- NFPA 220 Standard on Types of Building Construction
- (Bina Tipleri ve İmalatı Standardı)
- NFPA 550 Guide to the Fire Safety Concepts Tree
- (Yangın Güvenliği Konsepti Ağacı Kılavuzu)
- NFPA 750 Standard on Water Mist Fire Protection Systems
- (Su Sisi Yangın Korunum Sistemleri Standardı)
- NFPA 770 Standard on Hybrid (Water and Inert Gas ) Extinguishing Sys.
- (Hibrid (Su sisi ve Asal gazlı )Söndürme Sistemleri Standardı)
- NFPA 18A Standard on Water Additives for Fire Control and Vapor Mitigation
- (Su katkılı buhar hafifletici söndürme ajanları)
- EN 1838 Lighting Applications – Emergency Lighting
- (Aydınlatma ve Acil Aydınlatma Standardı Uygulamaları
- EN 12101 Smoke and Heat Control Systems
- (Duman ve Sıcaklık Kontrol Sistemleri Standardı)
- EN 13501 Fire classification of construction products and building elements
- (İnşaat ürünleri yangın sınıflaması)
- ATEX 94/9EC Patlayıcı ortamlarda kullanılan teçhizat ve sistemler direktifi
Birçok durumda, bu trafo istasyonları yangından korunma konseptindeki talepler, ulusal zorunlu gereksinimleri aşabilir. Birden fazla standart uygulanması halinde, en yüksek seviyedeki talepler uygulanacaktır. Standartlar arasında çelişki yaratmamak ve yapı bütünlüğünü bozmamak için trafo istasyonları konusunda dünyada tüm yangından korunma başlığı altındaki üniversiteler, yerel otoriteler ve bilim kurumları tarafından kabul görmüş NFPA standartları esas alınacaktır. Bu sebeple ulusal standardın gözetilmesi koşuluyla konsept NFPA standartlarına göre oluşturulacaktır.
2. Konsepte Geçen Bazı Teknik İfadeler İçin Tanımlar Sözlüğü:
Acil durum: Toplumun tamamının veya belli kesimlerinin normal hayat ve faaliyetlerini
durduran veya kesintiye uğratan ve acil müdahaleyi gerektiren olayları ve bu olayların
oluşturduğu kriz halini,
Trafo İstasyonu: 1 katlı, 2 katlı veya 3 katlı olan içinde veya yanında yağlı ve kuru tip trafoların bulunduğu, kumanda merkezi, GIS merkezi, akü odası, kontrol odası, personel odalarının bulunduğu kompleksi,..
Trafo: (Transformatör) iki veya daha fazla elektrik devresini elektromanyetik indüksiyonla birbirine bağlayan donanımı,
Personel: Trafo istasyonunda kısa veya uzun vadeli görevli olan, teknisyen, güvenlik personeli, mühendis vb. kişileri,
İlgili standart: Türk standartlarını, bu standartların olmaması hâlinde Avrupa standartlarını, Türk veya Avrupa standartlarında düzenlenmeyen hususlarda, uluslararası geçerliliği kabul edilen standartları,
TYKY: Türkiye Yangından Korunma Yönetmeliği (2015)’i
EN: (European Norm ) Avrupa Standardlarını,
NFPA:(National Fire Protection Association) Amerikan Yangın Korunum Birliği Standartlarını
Komşu yapı: (bina). Trafo istasyonuyla doğrudan bağlantısı, fonksiyonu olmayan her türlü yapı. Binalar, TEİAŞ ofisleri, depolar gibi yerleri,
Kaçış (Yangın) merdiveni: Yangın hâlinde ve diğer acil hâllerde binadaki insanların emniyetli ve süratli olarak tahliyesi için kullanılabilen, yangına karşı korunumlu bir şekilde düzenlenen ve tabiî zemin seviyesinde güvenlikli bir alana açılan merdivenini,
Ortak merdiven: Birden çok sayıda kullanım birimine hizmet veren ve kaçış merdiveni
olarak da kullanılabilen bina merdivenini,
Açık Merdiven: Herhangi bir yangın duvarı ve yangın kapısı ile korunaklı halde olmayan tipte merdiveni,
Kapalı Merdiven: Binanın kendisinden minimum 60 dk. lık yangına dayanıklı yapı malzemeleri ile izole edilmiş tip kaçış merdiveni,
Ayrılmış bölüm: (Separation): Binanın veya yapının ana kullanım amacı haricinde kullanım sınıfına sahip bağımsız bölüm. Örneğin endüstriyel tesis içinde 50 kişilk toplantı odası gibi ayrılmış alanları,
Alevlenme noktası: Isınan maddeden çıkan gazların, bir alevin geçici olarak yaklaştırılıp uzaklaştırılması sonucunda yanmayı sürdürdüğü en düşük sıcaklığı,(tutuşma sıcaklığı)
Yangın alanı: Yangın duvarları, yangın bariyerleri, dış duvarlar veya yangın dayanımlı yatay bölmelerden oluşan binanın kısımlarını,
Yangın yükü: Bir yapı bölümünün içinde bulunan yanıcı maddelerin kütleleri ile alt ısıl değerleri çarpımları toplamının, plandaki toplam alana bölünmesi ile elde edilen ve MJ/m2 olarak ifade edilen büyüklüğü,
Kullanıcı yükü: Herhangi bir anda, bir binada veya binanın esas alınan belirli bir bölümünde bulunma ihtimali olan toplam insan sayısını,
Kullanıcı yük katsayısı: Yapılarda kişi başına düşen kullanım alanının metrekare cinsinden m2/kişi olarak ifadesini,
Bina yüksekliği: Binanın kot aldığı noktadan saçak seviyesine kadar olan mesafeyi veya imar planında ve bu Yönetmelikte öngörülen yüksekliği,
Yapı yüksekliği: Bodrum katlar, asma katlar ve çatı arası piyesler dâhil olmak üzere, yapının inşa edilen bütün katlarının toplam yüksekliğini,
Basınçlandırma: Kaçış yollarındaki iç hava basıncını yapının diğer mekânlarındaki basınca göre daha yüksek tutarak duman sızıntısını önleme yöntemini,
Duman kontrolü: Yangın hâlinde duman ve sıcak gazların yapı içindeki hareketini veya yayılımını denetlemek için alınan tedbirleri,
Duman tahliyesi: Dumanın yapının dışına kendiliğinden çıkmasını veya mekanik yollarla zorlamalı olarak atılmasını,
Kademeli yatay tahliye: Kullanıcıların yangından uzaklaşarak aynı kat seviyesinde yer alan yangın geçirimsiz komşu kompartımana sığınmasını,
Acil durum aydınlatması: Olağan aydınlatma devrelerinin kesintiye uğraması hâlinde,
armatürün kendi gücüyle veya ikinci bir enerji kaynağından beslenerek sağlanan aydınlatmayı,
Acil durum yönlendirmesi: Olağan aydınlatma devrelerinin kesintiye uğraması hâlinde,
armatürün kendi gücüyle veya ikinci bir enerji kaynağından beslenerek sağlanan aydınlatma ile görünür hale gelen yönlendirme işaretleriyle personeli çıkışa yönelten işaret levhalarını,
Damper: Yangın dayanımlı bir duvardan kanal geçmesi halinde yangın yayılımını engellemek için duvar yangın dayanımına eşit olacak şekilde ve tip onaylı yangın anında kapanan kapağı, (Damperler yangın ve duman damperi olarak farklılık göstermektedir.
Kombine yangın / duman damperi. Kanallarda ısı algılaması üzerine otomatik olarak kapanan alev ve duman geçişine direnecek şekilde tasarlanmış, normal şartlarda havayı transfer etmeye yarayan cihazlardır. Bu cihazlar, bir duman & ısı algılama sistemi tarafından kontrol edilebildiği gibi yangınla mücadele komuta merkezinden uzaktan tetiklenme özelliğine de sahiptir.)
Yangın Zonu: Bina içinde birbirinden ayrılmış, farklı kullanım sınıflarındaki yerleri, (Endüstriyel alanlar, toplanma alanları, ofis alanları ve depolar farklı yangın zonuna aittir. Yangın zonları birbirinden tavan, taban ve yanal duvarlarda, yangın duvarları ile ayrılmalıdır. Yangın duvarlarındaki her türlü açık, (opening) yangın dayanımlı kapı, pencere, kanal, kapaklar ve yangın durdurucularla izole edilmelidir.)
Hacim: Yangın zonu içinde yer alan ve yapı malzemeleri ile sınırlanmış alanı,
Kaçış uzaklığı: Herhangi bir katta bir mekân içinde durulabilen en uzak noktada
bulunan bir kullanıcının kendisine en yakın kat çıkışına kadar almak zorunda olduğu yürüme yolunun uzunluğunu,
Kaçış yolu: Oda ve diğer müstakil hacimlerden çıkışlar, katlardaki koridor ve benzeri geçişler, kat çıkışları, zemin kata ulaşan merdivenler ve bina son çıkışına giden yollar dâhil olmak üzere binanın herhangi bir noktasından yer seviyesindeki cadde veya sokağa kadar olan ve hiçbir şekilde engellenmemiş bulunan yolun tamamını,
Tek yönlü kaçış mesafesi: Bir mekân içindeki kişilerin sadece tek bir yönde hareket ederek bir çıkışa veya alternatifli iki yönde kaçış imkânına sahip olduğu noktaya kadar olan mesafeyi,
Çıkmaz koridor mesafesi: Mekân içerisinden mekânın koridora bağlanan kapısına
kadar olan mesafe göz önüne alınmaksızın, kaçışta, mekânların bağlı olduğu koridorun en uzak noktasından koridor boyunca bir çıkışa veya iki yönde kaçış imkânına sahip olunan noktaya kadar olan mesafeyi,
Korunumlu koridor veya hol: Bitişik olduğu mekânlardan yangına karşı dayanıklı yapı elemanlarıyla ayrılmak suretiyle yangın etkilerinden korunmuş koridoru veya holü,
Yangına tepki: Belirli şartlar altında ürünün yangına maruz kaldığında gösterdiği tepkiyi,
Yangın kesici: Bina içinde, yangının ve dumanın ilerlemesini ve yayılmasını belirlenmiş bir süre için durduran, yatay veya düşey konumlu elemanı
Yangın duvarı: İki bina arasında veya aynı bina içinde farklı yangın yüküne sahip hacimlerin birbirinden ayrılması gereken hâllerde, yangının ilerlemesini ve yayılmasını belirlenmiş bir süre için durduran düşey elemanı,
Yangın güvenlik holü: Kaçış merdivenlerine yangının ve dumanın geçişini engellemek için yapılacak bölümü,
Yangın kompartımanı: Bir bina içerisinde, tavan ve taban döşemesi dâhil olmak üzere, her yanı en az 60 dakika yangına karşı dayanıklı yapı elemanları ile duman ve ısı geçirmez alanlara ayrılmış bölgeyi,
Yangın kapısı: Bir yapıda kullanıcılar, hava veya nesneler için dolaşım imkânı sağlayan, kapalı tutulduğunda duman, ısı ve alev geçişine belirli bir süre direnecek nitelikteki kapı, kapak veya kepengi,
Yangına karşı dayanım (direnç): Bir yapı bileşeninin veya elemanının yük taşıma, bütünlük ve yalıtkanlık özelliklerini belirlenmiş bir süre koruyarak yangına karşı dayanmasını,
( F sınıflama: Yangının etkilerine direnme süresini belirtir. F30 / F 60 gibi. Malzemenin testi ASTM E 814 göre yapılmalıdır.
F yangın dayanım sınıfı sınıflamasının yanı sıra ulusal TS EN 13501’e göre aşağıdaki terimler kullanılacaktır.)
TS EN 13501’de yer alan kısaltmalar:
| R | Yük taşıma kapasitesi |
| E | Bütünlük |
| I | Yalıtım |
| W | Işınım yayma |
| M | Mekanik dayanım |
| C | Kendiliğinden kapanma |
| S | Duman sızıntısı |
| P veya PH | Gücün sürekliliği veya sinyal verilmesi (alarm) |
| G | İsli yangın direnci |
| K | Yangın karşı koruma yeteneği |
| D | Sabit sıcaklık altında dayanıklılık süresi |
| DH | Standart zaman-sıcaklık eğrisi altında dayanıklılık süresi |
| F | Güçlendirilmiş duman ve ısı havalandırıcılarının işlerliği |
| B | Doğal, duman ve ısı havalandırıcılarının işlerliği |
Örneğin;
- 1 saat dayanımlı kiriş: R 60
- 1 saat dayanımlı iç mekân duvar: EI 60
- 1 saat dayanımlı taşıyıcı yangın duvarı: REI 60
- 1 saat dayanımlı kendi kendine kapanır, duman sızdırmaz kapı: EI 60 CS
Yangın tahliye projesi: Mimari proje üzerinde, kaçış yollarının, yangın merdivenlerinin, acil durum asansörlerinin, yangın dolaplarının, itfaiye su verme ve alma ağızlarının ve yangın pompalarının yerlerinin renkli olarak işaretlendiği projeyi,
Yapı sahibi: Yapı üzerinde mülkiyet hakkına sahip olan gerçek veya tüzel kişiyi,
Yapı sorumluları: Yapım işlerinde görev alan yapı müteahhidi, proje müellifi, danışman, tasarımcı, şantiye şefi ve yapı denetimi kuruluşunu,
Dış yüzey cephe kaplaması: Yapıyı dış etkenlere karşı koruyan yapının taşıyıcı
sisteminin ve duvarlarının malzeme veya farklı malzeme katmanlarından oluşan sistem ile kaplanmasını,
Geleneksel cephe kaplaması: Bir yapıda taşıyıcı sistemi ve/veya dış duvarları
oluşturan yapı elemanlarının, arada havalandırma boşluğu teşkil edilmeyecek şekilde çeşitli yapı malzemeleri kullanılarak kaplanmasını,
Giydirme cephe: Binanın taşıyıcı sistemine kendine ait bir konstrüksiyon yardımı ile
asılı olarak yapının kabuğunu oluşturan, binanın yükünü almayan, önceden üretilmiş değişik malzemelerden olan duvarları,
Düşük Basınçlı Karbon Dioksit (LPCO2) Sistemi: Metal Clad ve GIS hollerinin ve kablo galerisini söndürülmesi için kullanılan düşük basınçlı CO2 tank sistemini ifade eder.
Kuru köpük (CAF) Söndürme Sistemi: Harici tip trafoların söndürülmesinde kullanılan çevre dostu, düşük basınçlı bir damla su ile yedi damla homojenize yangın köpüğü yapan sabit söndürme sistemini,
IP Yangın Kamerası: IP tabanlı network üzerinden özel yazılım ile çalışan duman alev algılama özellikli ortam izleme kamerasını,
Alev Dedektörü: Daha geniş ve hassas ölçüm aralığını sağlaması,(IP yangın kamerası yerine..)
Sensör Kablo: Lineer sıcaklık ölçümü kullanarak sıcak gazları ve radyan ısıyı tespit eder . Alev Geciktirici ve Korozif Olmayan kılıf l Tüm sensör kablosu uzunluğu boyunca tutarlı hassasiyeti sağlar.
Hava Örnekleme Alarm Sistemi: Bilinen,Duman ve ısı detektörleri noktasal algılayıcılar olup, konuldukları yere duman veya ısının ulaşması ile aktive olurlar. Hava örnekleme alarm sistemi, ortam havasını delikli bir borular vasıtasıyla cihazın içine emip içindeki duman miktarını değerlendirerek aktive olan hassas yangın alarm sistemini İfade eder.
- Temel Yapısal ( Mimari) Detaylar:
Trafo merkezleri yapıları gereği, endüstriyel tesisler kapsamına girer. Yangın konseptinde yapısal ve donanımsal tedbirler NFPA (Amerikan ulusal yangından korunma birliği ) dikkate alınarak hazırlandığından yapı tipinin NFPA açısından da dikkate alınması gereklidir.
Trafo istasyonları kumanda ve şalt merkezleri, gönderilen projeler ışığında incelenmiş olup, bina yüksekliği kat sayısına bağlı olarak 5 metre ile 11,3 m arasında değişmektedir.
Ayrılmış Bölümler:
Binanın ana kullanım amacı endüstriyel tesisolduğundan. Bu amacın dışındaki her bir kullanım söz konusu olduğunda farklı kullanılan hacimler yangın duvarları ile ayrılmak zorundadır. Örneğin içinde trafo merkezi olan bir binada yönetim ofisi, mühendis ofisi, mutfak, soyunma odaları gibi yapılar varsa, her biri farklı kullanıma ayrılacaktır. Ayrılan her bölüm yangın zonu olarak kabul edilecek ve numaralandırılacaktır. Zon 1, zon 2… gibi
Aşağıda listelenen alanlar ofis alanları kapsamına girer;
- İçinde yağlı pişirme grubu olmayıp, ısıtma ve yemek yeme amaçlı mutfaklar,
- Soyunma odaları,
- Toplantı odaları,
- Beyaz yaka çalışma alanları (ofis)
- WC ve duş alanları ve benzeri alanlar
- Akü şarj odaları, UPS odaları
Aynı bina içinde olmaları halinde iki kullanım arasında 2 saat yangına dayanıklı duvar olacaktır. (EI 120)
2 saat yangına dayanıklı duvarın içinde yer alan açıklıklar; kapı, pencere ve tesisat geçişleri 90 dakika yangın dayanımlı olacaktır.
Toplanma (>50 kişi) veya ofis maksatlı kullanılan zonun, tavanı, tabanı ve endüstriyel kullanılan bir hacimler ile kesişen tüm yan duvarları 120 dakika dayanıklı olacaktır. Eğer ilgili zon en üst katta ise ve daha üstte herhangi bir faaliyet veya donanım mevcut değil ise ve tavanın yük taşıma fonksiyonu yoksa tavanın yanmaz olması yeterli olacaktır.
- Can Güvenliği İçin Mimari Önlemler:
Trafo merkezleri NFPA 101’e göre; içerisinde az sayıda personelin olması ve daha ziyade ekipman ve donanımın bulunması nedeniyle özel amaçlı endüstriyel tesis sınıfındadır.
Özel amaçlı endüstriyel tesisler için kaçış mesafeleri aşağıdaki gibi olacaktır:
İki opsiyonlu çıkış noktasına kadar en fazla mesafe: 30 mt.
Çıkmaz koridorun en fazla uzunluğu: 15 mt.
Çıkışa kadar olan en fazla mesafe:122 mt. (Tek çıkış için 50 mt, TYKY-Ek 14)
Not: TYKY kaçış mesafeleri NFPA’den bazı alanlarda daha kısa mesafeler içerdiği için ilgili mesafeler sağlanmalıdır.
Çok katlı trafo istasyonlarında; tek çıkış tercih edilmesi halinde, binanın en uzak noktasında duvar dibinden 60 cm. bırakılarak, eğer 50 metre mesafede sokağa ulaşılabiliyor ise, 1 adet açık merdiven yeterlidir. Ulaşılamıyorsa ilgili merdivenin kapalı hale getirilmesi yangın duvarları ve yangın kapısı ile korunması gereklidir.
Kapalı Trafolardaki Yağ Miktarı 50 m3 (45 ton ve üstü) olması halinde)
Trafo yağlarının parlama noktası 145 °C ve üstüdür. NFPA 30 a göre aynı alanda 50 m3 (45 ton) dan daha fazla yağ depolanmamalıdır. Depolanması halinde yüksek tehlike sınıfına girer. Bu durumda boyutları ne olursa olsun odadan veya trafo sahasından birbirine uzak (remote) çift çıkış gerekli olacaktır. Duvarların yangın dayanımı, trafo yağı yangınları için uygun söndürme grubuyla birlikte minimum 2 saat (F120 veya EI120) olacaktır. İç veya dış ortamda 45 ton ve fazlası yağ ihtiva eden trafolarla ilgili aşağıdaki şartlar sağlanmalıdır.
- Trafo alanı ve yanındaki alanlardaki (adjacent spaces) toplam personel sayısı birim zamanda 3’ü geçmemeli
- Trafonun kurulduğu hacmin alanı 18 m²’yi geçmemeli
- Odanın/sahanın çıkış kapısına olan mesafe 7,5 metreyi geçmemelidir.
- Trafonun kurulu bulunduğu hacimde birbirinden en uzak kısımda en az iki çıkış bulunmalıdır.
Önemli: Kapalı Trafolardaki Yağ Miktarı 50 m3’ten az (45 tonun altında) olması halinde), işbu şartnamede listelenen bütün kurallar ve önlemler geçerli olacaktır. 45 tonun üstünde olması halinde ilave 4 şart yukarıdaki bölümde belirtilmiştir.
Yağ miktarından bağımsız trafo odaları için diğer genel kaideler ;
- Trafo odalarının kapıları minimum 1 saat yangın dayanımlı olacaktır. (EI 60 CS)
- Trafo odalarından diğer hacimlere giden kanal veya diğer açıklıklar çin minimum 90 dakikalık yangın damperi kullanılacaktır.
- Trafo odasının kapısının önünde minimum 4 mm yüksekliğinde eşik olacaktır.
- Trafoların içine konulduğu hacimde;
- Toprağa temas eden zemin, en az 100 mm kalınlıkta olacaktır. Duvarlar patlamaya dayanıklı olacaktır.
- Duvar kaplaması veya yapıştırma malzeme (fayans vs.) kullanılmamalıdır.
- Trafo odasına yetkisiz kişilerin girmemesi için tedbir alınmalı ve kapalı olmalıdır. Ancak acil durumda kapılarda panik bar ve basınç uygulandığında açılan düzenekler yer almalıdır.
- Trafo odalarında asla malzeme depolanmamalıdır.
- Trafo odasından, odaya ait olmayan hiçbir kablo, kanal, tesisat geçmemelidir.
Bina Ulaşım Kriterleri:
Bina içerisinde kaçış yolu kaçış koridoru, merdivenler ve diğer her türlü ulaşım ve dolaşım alanları aşağıda belirtilen minimum genişlik ve yükseklik kriterlerine uymalıdır. Bu boyutların üzerine çıkılması halinde, koridor, kapı ve kaçış merdiveni boyutları birbiri ile orantılı olmalı ve ani daralma veya genişlemeye müsaade edilmemelidir.
Kaçış yolu ve güzergâhı hiçbir şekilde engellenmemeli, her zaman açık, net görülebilir ve fiziki bariyerler olmamalıdır. (Kilit, eşya, sandalye, masa..)
| Konu | Ölçü (net) |
| Yatay yürüme yolu, platform vb. “minimum” genişliği | 560 mm |
| “Minimum” merdiven veya rampa genişliği | 560 mm |
| “Minimum” basamak genişliği | 560 mm |
| “Minimum” basamak derinliği | 255 mm |
| Basamak yüksekliği | 175 – 230 mm |
| Merdiven sahanlıkları arası “maksimum” yükseklik | 3660 mm |
| “Minimum” net baş kurtarma yüksekliği | 2030 mm |
| “Minimum” kapı genişliği | 560 mm |
Not: Yukarıdaki tablodaki gösterilen ölçüler, endüstriyel tesisler içinde, sirkülasyonun fazla olmadığı ve engelli, yaşlı, çocukların olmadığı sadece uzman personelin kullandığı düşünülmüştür. Farklı bir kullanım (ofis, eğitim, ibadethane, toplanma alanı sınıfı gibi) söz konusu olduğunda kaçış yolu ve merdiveni boyutları için Türkiye Yangından Korunma Yönetmeliği 3. Bölümde belirtilen ölçüler esas alınacaktır.
- Yapısal Önlemler (Pasif Sistemler)
Trafo istasyonunda, yapı malzemelerinin yangın dayanım süresini 3 farklı kıstas etkilemektedir:
- NFPA 220’den kaynaklanan ve binanın yapı tipine bağlı yangın dayanımı
- Bina içinde farklı 2 tip kullanım olması halinde (endüstriyel ve ofis) 2 hacmin birbirinden yangın duvarları ile ayrılması konusu
- Tek başına trafo yağlarından kaynaklanan özel tehlikenin yangın duvarları ile tecrit edilmesi.
Tek bir duvara yukarıdaki 3 kıstas, fonksiyon ve riskler bakımından farklı süreler tanımlayabilmektedir. Kural olarak hangi süre daha büyükse o geçerli olacaktır.
Yapı Elemanlarının Yangın Dayanım Süreleri:
Aşağıda listelenenler yapı elemanları olarak tanımlanmıştır.
- Cephe
- Cephe kaplaması
- Yük taşına kolon, sütun, kiriş ve duvarlar
- Yük taşımayan diğer iç duvarlar
- Kaçış koridoru duvarları
- Koridor
- Yangın kaçış merdiveni duvarları
- Döşeme
- Tavan
- Asma tavan
- Çatı
- Kapı
- Pencere
- Şaft
- Kablo ve kanal geçişleri
- Asma kat
- Delikli metal plakadan yapılma yollar, kedi yolları
- Tüneller (kablo galerileri)
Yapı elemanlarının yangın dayanımlarını saptarken birden fazla kriter söz konusudur. Bu kriterler her bir bina, hacim için tek tek belirlenip projelendirilmeli ve yangın danışmanı tarafından onaylanmalıdır.
Sadece endüstriyel bir kullanım söz konusu olduğunda, gün içindeki personel sayısı az (>10) ve yüksek tehlikeli madde depolanmıyorsa, aşağıdaki kriterler yeterli olacaktır.
Bina tipine göre binaların sahip olması gereken yangın dayanım süreleri aşağıdaki kriterlere bakılarak belirlenir:
- Bina yüksekliği
- Kat sayısı
- Bina kullanım sınıfı
Buna göre; aşağıdaki gibi matrix trafo kumanda merkezlerinin bina tipleri belirtilmiştir.
| Endüstriyel Tesis / Kat Sayısı | 1 katlı | 2 katlı | 3 katlı |
| Bina Yüksekliği | 5.1m (16,73 ft) | 8.2 m (26,9 ft) | 11.3m(37,07 ft) |
| Bina Tipi | Tip 5 (000) | Tip 5 (111) | Tip 5 (111) |
| Otomatik Söndürme | Olmayabilir | Var | Var |
Parantez içindeki rakamlar;
- rakam: Bina yük taşıyan cephenin yangın dayanımı
- rakam: Binanın yük taşıyan diğer yapı elemanlarının yangın dayanımı (kiriş, kolon, sütun)
- rakam: Koridor yapı elemanlarının yangın dayanımı
Görüleceği üzere maksimum 2 katlı bir endüstriyel tesis için, eğer otomatik söndürme tertibatı kurulursa, yapı elemanları için yangın dayanım şartı aranmamaktadır. Ancak kullanılacak malzemeler yanmaz (non combustible) ve klas A olmak zorundadır.
Ancak 3 katlı bir bina için tüm yapı malzemelerinin minimum 1 saat yangın dayanımlı (REI 60, R60, EI 60 veya F60) olmak zorundadır.
Yangın duvarlarındaki bütün açıklılar uygun yangın harcı ve mastikleri ile (fire stop) kapatılmalıdır.
Komşu Arsaya Olan Emniyet Mesafesi
Trafo istasyonu kompleksi içinde yer alan trafolar haricindeki diğer yapıların; örneğin kumanda binası veya GIS binası gibi binaların; birbiri ile ve, komşu arsa sınırına olan emniyet mesafesi için aşağıdaki yöntem kullanılarak belirlenecektir.
Emniyet mesafesi: 0,4H (minimum 3 metre)
H: Bina yüksekliği (Binanın kot aldığı noktadan saçak seviyesine kadar olan mesafe)
Eğer emniyet mesafesi sağlanamıyor ve altında kalıyorsa, ilgili binanın komşu arsaya bakan yüzü EI 60 kalitesinde, açıklıklar % alanın % 25’ini geçmemek kaydıyla EI 45 kalitesinde imal edilecektir.
Trafo istasyonu içinde, trafo haricinde, birbirine bakan 2 farklı binanın birisinin yukarıdaki detayda verildiği gibi yangın dayanımlı imal edilmesi yeterli kabul edilecektir.
Çatı kaplama malzemesi: EN 13501’e uygun Broof, ASTM E108, (Standard Test Methods for Fire Tests of Roof Coverings veya UL 790’a uygun olacaktır. (Tests for Fire Resistance of Roof Covering Materials.)
- Çatı aşık ve taşıyıcı elemanlarının ahşap yerine çelik profil olması, kiremit veya arduvaz kaplama yerine hafif çelik kiremit kullanılması tavsiye edilir.
- Hem ahşap hem de çelik çatılarda yukarıda zikredilen standartlar dâhilinde, elemanların yangın koruyucu malzemelerle kaplamaları gerekir.
İç Hacim Malzemeleri:
İç mekân malzemelerinden, yangın dayanım süresi şartı aranmayan, ancak yanmaz olması gerekenlerden kritik yerlerdeki malzemeler class A, diğer yerlerdeki malzemeler class A veya B olacaktır.
Bina içinde trafo olması halinde;Değişik kullanımlar söz konusu olursa; farklı yangın dayanım şartları ortaya çıkmaktadır. Bir duvar için birden fazla kriter söz konusu olduğundan en yüksek yangın dayanımı uygulanacaktır.
Örneğin; 2 katlı bir trafo istasyonunda söndürme sisteminin var olduğu varsayılarak, bir katta yağlı trafo diğer katında da kumanda merkezi varsa,
Binanın sadece NFPA 101’e göre yapı elemanları için yangın dayanımı “F0” yani yanmaz olması yeterlidir. Ancak diğer katta trafo olması sebebiyle, trafo odası için odanın tabanı, oda ile temas kuran taşıyıcı sistem kolon ve kirişin F180, yani 3 saat yangın dayanımlı olması gereklidir. Trafo merkezi içine uygun söndürme grubu konulursa bu F60 yani 1 saate düşecektir.
Farklı Hacimlerde Tutulması Gereken Ekipmanlar & Faaliyetler:Aşağıda listelenen ekipmanlar ve faaliyetlerin ayrı hacimlerde bulundurulmaları gereklidir.
- Kablo tavaları, kablo tünelleri kablo şaftları
- Kontrol ve kumanda odası
- Diğer odaların normal ve zayıf akım elektrik panoları
- Batarya odaları
- Bakım & malzeme odası
- Yangın pompası
- Jeneratörler
- Fosil yakıtlı kazan
- Eğer kullanılıyorsa kalorifer yakıtı ısıtma ve pompalama odası
- Likit yanıcı ve parlayıcı madde depolama
- Ofis alanları
- Telekomünikasyon, yönetim, uzaktan (remote) kontrol, SCADA odası
- Kömür depolama ve hazırlama alanları
- Hava fan odaları
- Metal cladlar, şalt odaları ve SF6 ihtiva eden ekipmanlar
Transformatör Yangından Korunma Tedbirleri:
Trafolar bina içi ve bina dışı olmak üzere 2 grupta incelenecektir. Trafolar her halikarda trafo istasyonundan ve komşu yapılardan uygun emniyet mesafesi veya yangın duvarları ile ayrılacaktır.
Dış Alan Yağ İzoleli Trafolar:
Dış alanda kurulu trafolar hem birbirinden hem de trafo istasyonu ile komşu yapılardan uygun şekilde ayrılmalıdır. Eğer mesafe yeterli değilse bir yangın esnasında yol açacağı zarar ve potansiyel yangın yayılımını limitler dâhilinde tutarak kontrol altına alacak tedbirler geliştirilmelidir. Fiziksel ayırımın şekli, yapısı ve boyutlarını belirlemek için aşağıdaki kriterler sağlanmalıdır.
- Yağlı trafonun içindeki yağın tipi ve miktarı ve yağa maruz kalan alan boyutu
- Komşu yapıların yapısal nitelikleri, bina sınıfı
- Etrafında yer alan ekipmanların tipi, miktarı (kesiciler, diğer trafolar..)
- Trafonun kapasitesi
- Otomatik söndürme durumu
- Elektrik koruma devrelerinin tipi
- Eski trafoların değiştirilme olanağının bulunup bulunmadığı
- Ani yağ toplama sisteminin olup olmadığı
Trafo ile komşu bina ve istasyon arasındaki mesafe:
| Trafo Yağ Miktarı (litre) | Yangın duvarı olmadan emniyet mesafesi |
| 1893lt.‘den az (1,68 ton) | Yukarıdaki 9 ölçüt dâhilinde belirlenecek – min. 1,5 m |
| 1893-18.925lt. arasında | 7,6 metre |
| 18.925lt‘den fazla (16,7 ton) | 15 metre |
TEİAŞ uhdesindeki trafolar hemen hepsi 18.925 lt. limitinin üzerinde olduğundan emniyet mesafesi 15 mt. olacaktır.Yukarıdaki faktörlerin derlenmesi sonucunda durum tespiti yapılarak uygun emniyet mesafesi belirlenecektir. Bu mesafe hiçbir zaman trafonun yağ toplama havuzundan itibaren 1,5 metrenin altına düşmeyecektir. Ancak normal durumda trafo içindeki yağ miktarının 1893 lt. ve fazlası olması halinde trafo her türlü komşu yapılardan ve trafo istasyonundan 2 saat yangına ve patlamaya dayanıklı perde beton duvar ile ayrılmalıdır. Eski tesislerde ve/veya yer kısıtlaması bulunan mahallerde standarda uygun kurma yangın duvarları da kullanılabilir. Yangın duvarının yapılması halinde duvarın boyutları; yatay ve dikeyde alttaki gibi olacaktır.
Trafo İstasyonu ile Trafo Arasındaki Emniyet Duvarları:
Emniyet duvarları aşağıda detayları gösterildiği şekilde olacaktır.
Not: X herhangi bir değer ifade etmemektedir. Alttaki şekillerde trafo ile bina arasına konulacak emniyet duvarının; “uzunluk” ve “genişliği” için kılavuz çizgilerin nerelerden alınacağı gösterilmiştir.Emniyet mesafesi, emniyet duvarı haricinde, yatayda ve dikeyde sağlanacaktır. Üstten emniyet mesafesi sağlanırken, trafo yağ kazanının en az 31 cm. üstünden alınarak hesaplanacaktır.
Birden fazla Trafo olması halinde trafolar arasındaki emniyet duvarı
Yan yana birden fazla trafo olduğundan, trafolar arasında da, eğer emniyet mesafesi sağlanamazsa, emniyet duvarı oluşturulacaktır. Aşağıda görsel olarak yerleşim detayları gösterilmiştir.
Önemli: İki trafo arasına oluşturulacak emniyet duvarının yüksekliği için aşağıdaki 3 kriterden hangisi daha fazla ise o değer temel alınacaktır:
- Trafonun en tepe noktasından 0,31 cm daha yükseğe
- Trafo ile soğutma radyatörlerinin geniş kenar uzunluğunun 0,61 m daha yüksek
- Emniyet duvarının başlangıç noktasından trafo yağ toplama havuzu kenarına olan mesafe kadar.
Bu konuda sabit beton yangın duvarları yapılabileceği gibi eski trafolar için sonradan kurulabilen ve ekli şartnameler içinde bulunan portatif yangın duvarları da kullanılabilir.
Bina içindeki Transformatörler
Bina içinde kapalı alana, yağ izoleli trafo konumlandırılırsa aşağıdaki kurallar geçerli olacaktır:
- Yağ kapasitesi 379 lt.’yi geçen trafolar diğer hacimlerden 3 saat (180) yangına dayanıklı yapı malzemeleri ile ayrılacaktır.
- Trafo kapasitesi 35 KV’dan yüksek olması halinde kapalı alandaki trafolar 3 saat yangın dayanımlı yapı malzemeleri ile ayrılmalıdır.
- Trafoya “uygun bir otomatik söndürme sistemi” kurulması halinde yapı malzemelerinin yangın dayanımı 1 saate düşürülür. (F60)
Kesiciler:
Yağlı kesiciler tercihen bina dışında açık alanda kullanılacaktır. Bina içinde kuru veya gazlı tip kesiciler kullanılacaktır.
Bina içinde yağlı kesici kullanılması halinde içinde bulunduğu hacim diğer bölümlerden 3 saat yangın dayanımlı yapı malzemeleri ile ayrılacaktır.
Yangın Duvarlarındaki Açıklar (openings):
Yangın duvarları tercihen en az açıklık yaratacak şekilde projelendirilecek. Yangın duvarları içinde yer alan kapı, pencere gibi yapı malzemesi duvar dayanımı denk süre boyunca yangının etkilerine dirençli olacaktır. Yangın kapılarına ait şartname ekte mevcuttur.
| Duvar yangın dayanımı (dakika) | Kapı, | Pencere |
| 60 dk | 45 dk | 45 dk |
| 120 dk | 90 dk | 90 dk |
| 180 dk | 180 dk | Olmamalı |
Açıklama: 3 saat yangın dayanımına sahip olması gereken bir hacimde pencere konulması yasaktır.
Havuzlama ve Drenaj :
Bütün tesiste ekipmana zarar verilmemesi için uygun bir drenaj sistemi kurulacaktır. Hiçbir ekipman su altında kalmayacak şekilde su güvenli böyleye boşalacaktır. Drenaj ve su baskını önleme aşağıdaki metotlarla yapılacaktır.
- Kat drenajı
- Kapı ve duvardan açıklıklar
- Havuzlama veya yönlendirme maksatlı bariyerler
- Çukur (doğal veya suni)
Drenaj için aşağıdaki kıstaslar göz önünde bulundurulacaktır:
- En büyük hacimli yanıcı ve patlayıcı sıvı miktarı (Örn. Dizel tank)
- 2 adet yangın hidrantının 10 dakika çalışması sonucu bastığı su miktarı (38 m³)
- Sabit sulu söndürme sisteminin 10 dakika çalışması sonucu deşarj edilen miktar (yk. 7 m3)
- Bundan bağımsız olarak binada, tesiste yıkama, sulama gibi işlemler sonucu açığa çıkabilecek su hacmi de göz önünde bulundurulmalıdır.
- Yağlı trafolar, hem iç hem de dış mekânda, trafo yağının yayılmasına karşı havuz içine alınacaktır. Havuzun hacmi trafo yağını ihtiva edebilecek büyüklükte olacaktır. Havuzların içinde yağın içine dolması için çukurlar (pit) yapılacaktır. Bu çukurlar boş olabileceği gibi çakıl ile de doldurulabilecektir.
- Boş ve/veya çakıl ile doldurulması halinde, çukurun trafodan boşalan yağı ihtiva edebilecek büyüklükte olmasına dikkat edilecektir.
- Trafonun emniyet mesafesi havuzun kenarından itibaren geçerli olacaktır.
- Birden fazla trafonun aynı havuz içine alınmamasına dikkat edilecektir.
- Çukurun taşması halinde bile yağın tehlikeli bir alana, komşu trafoya akmaması için tedbir alınmalıdır.
- Çakıl ile doldurulan çukurlar zaman zaman karıştırılmalıdır. Böylelikle pislik, toz gibi maddelerin boşlukları doldurup tıkaması engellenecektir.
- İçi boş çukurlar yapılması halinde çukura otomatik söndürme sistemi konulacaktır. Ya da yağ çukuruna özel bir kapak yapılarak yağın içine akmasına izin verecek ancak yağın ortamdan etkilenmesine izin vermeyecek şekilde kapak yapılacaktır.
- Birden fazla trafonun aynı havuz içinde olması durumunda trafo yağının bir trafodan diğerine doğru akmaması için tedbirler alınacak ve bariyerler oluşturulacaktır.
- Donanımsal Yangından Korunma Tedbirleri (Aktif Sistemler)
Trafolarda kullanılacak izolasyon yağının düşük yanıcı nitelikteki (örn.; dimethyl silicone) yağlardan tercih edilmesi esas olacaktır. Polychlorinate biphenyl, veyA PCB esaslı, askarel yağlar kullanılması halinde emniyet mesafesi dahil tüm aktif ve pasif önlemler alınacaktır
Trafo Yağı Hızlı Basınç Giderici Koruma Sistemi (Depressurisation):
Yağlı trafolarda yangın ve patlamaya karşı en etkili önlemlerden biride, pasif mekanik bir sistem olan trafo patlama vakumlama sistemidir.
Trafolardaki patlama ana sebepleri aşağıdaki gibidir.
- Manyetik fırtınalar ve yıldırım düşmesi,
- EMP (Electro Magnetic Pulse) saldırısı,
- Siber saldırılar
- Deprem
- Ekstrem doğa şartları (aşırı sıcaklık, donma, yüksek nem vs.)
- Kullanım ve bakım hataları, aşırı yüklenmeler
Trafoda elektriksel bir hata yaşanması halinde milisaniye içinde, dinamik basınç ile aktive olan ve kısa devre üzerinden sinyal alan bir sistemdir. Koruma milisaniye içinde, daha statik basınç başlamadan gerçekleşebilmektedir.
Bu sayede trafo tankı korunduğu gibi, bushingler ve yük altında gerilim mekanizmaları (OLTC) ani basınca karşı korunmuş olacaktır.
Bu sistemlerde operasyon sonunda ani basınç yüzünden birbirinden ayrılan gaz ve yağ bir haznede ayrıştırılmalı ve gaz emniyetli bir şekilde atmosfere bırakılırken yağda başka bir kapta toplanılmalı hiçbir şekilde toprağa verilmemelidir.
Eğer imkân varsa eski trafolarda da bu sistemin entegre edilmesini tavsiye ederiz. Ancak bu sistem tüm yangın sebepleri ve risklerini bertaraf etmediğinden diğer konsept boyunca raporlanan aktif ve pasif sistemlerin alternatifi teşkil etmeyecektir.FM Onaylı Trafo Yağları:
Trafolarda kullanılan yağın FM Global onaylı ve yangına dayanıklı olması halinde;
- Trafodan dolayı ilave yangına dayanım süresi bina yapı malzemeler için gerekli değildir, sadece NFPA 220 bina tipinden gelen şartlar geçerli olacaktır. (Tip 5 “111” gibi)
- Trafoda kullanılan yağ ile ilgili herhangi bir miktar kısıtlaması olmayacaktır. Aynı hacimde sınırsız miktarda yağ kullanılabilecektir.
DGA Analizi (gaz sızıntısı) İkaz Sistemleri ( 2-9 gaz) :
- On line olarak trafo yağında çözülmüş sızıntı gazlarının analizini yapan sistemlerdir.
- Sistem Nem, Karbon monoksit, Hidrojen, Asetilen vs. gibi gazların sızıntılarını izler ve analiz eder set edilen değerler üzerinde alarm verir.
- DGA analiz sisteminden istenenler aşağıdadır.
- Durumdaki değişikliği algılamalı,
- Oluşan durumun ortaya çıkışını izlemeli,
- Kötü durumun özelliğini teşhis etmeli
İkaz ve Yönlendirme Levhaları:
Bina içinde kaçış ve çıkışları gösterir şekilde ikaz ve yönlendirme levhaları olacaktır. Levhaların boyutları ve yazı karakterleri Sağlık ve Güvenlik İşaretleri Yönetmeliği ile TYKY 2015’e uygun olacaktır. Yönlendirme ve çıkış işaretleri proje olarak hazırlanacak, yangın danışmanı tarafından onaylanacak ve uygulamaya alınacaktır. Konuyla ilgili şartname ektedir.
Acil Aydınlatma Sistemi:
İlgili trafo istasyonu yeterince gün ışığı alıyor ve gece personel sirkülasyonu yok ve acil bir durumda müdahale için bina içine girmeden uzaktan kumanda merkezinden yangınla mücadele ekipmanlarına erişim varsa, acil aydınlatma gerekliliği yoktur. Bunun haricinde binada acil aydınlatma tesis edilmelidir. Binada 3 türlü acil aydınlatma yapılacaktır:
- Kaçış yolunun aydınlatılması
- Boyutları 60 m2 yi aşan geniş alan aydınlatması
- Yüksek riskli çalışma alanı aydınlatması (Trafo odası, GIS odası, akü odası)
Acil aydınlatma donanımının montaj detayları, yüksekliği, beslemesi, renk sıcaklığı, ışık şiddeti gibi detaylar TS EN 1838 ve TS EN 60598-2-22 göre yapılacaktır. Genel olarak aşağıdaki alanlarda acil aydınlatma yapılacaktır:
- Bütün kaçış yollarında (Koridor, merdiveni rampa..)
- Toplanma için kullanılan yerlerde,
- Asansörde ve yürüyen merdivenlerde
- Zemin seviyesinin değiştiği yerlerde ve koridor kesişim bölgelerinde
- Yüksek risk oluşturan hareketli makine veya kimyevi madde bulunan atölye ve laboratuvarlarda,
- Elektrik dağıtım ve jeneratör odalarında
- Trafo ve GIS odalarında
- Merkezi batarya ünitesi odalarında
- Pompa istasyonlarında
- İlk yardım ve emniyet ekipmanlarının bulunduğu yerlerde
- Yangın uyarı butonlarının ve yangın dolaplarının bulunduğu bölümler
- Yangınla mücadele ekipmanlarının bulunduğu yerler, (tüpler, yangın dolapları..)
- İlk 5 saniyede aydınlık düzeyinin % 50’ine erişilmeli ve 60 dakika boyunca çalışır olmalıdır.
- Tehlikeli bölgelerde normal aydınlatmanın min. % 90. olacaktır. İlgili şartname ektedir.
Yıldırımdan Koruma:
Tüm tesis TS 622’ye uygun yıldırımdan korunma projesi hazırlanacak ve uygun donanıma sahip olacaktır. (NFPA 780’de uygulanabilecektir) Yıldırımdan korunma tesisatını EMO onaylı firma projelendirip uygulamaya alacak ve işin sonunda EMO veya yetkili firma tarafından yerinde ölçüm ve kontrol edilip uygunluğu belgelenecektir.
Duman Kontrol Sistemleri:
Trafo istasyonu içinde, aşağıdaki alanlar için duman tahliye sistemi oluşturulacaktır:
- Kontrol ve kumanda odası
- Akü odaları
- Kablo odası (galerisi-tüneli)
- Metal clad odaları
- Hassas elektronik ekipmanların bulunduğu odalar
Duman tahliye uygun olan yerlerde doğal yöntemle duman tahliye kapakları ve veya mekanik olarak fanlarla yapılacaktır. Tahliye fanları EN 12101’e uygun, yedek enerji kaynağına bağlı, aksiyel ve 400 °C ye dayanıklı olacaktır. Fanlar minimum 60 dakika çalışacak kadar enerjiye sahip olacak. Fan enerji beslemesi ve kumandası hacmin dışında olacaktır. Fanların kumandası kontrol odasından yapılabilecektir, ancak fanların gereksiz ve erken devreye girmemesi için tedbir alınacaktır.
İklimlendirme, havalandırma ve duman kontrol sistemlerinin ayrı ve bağımsız olmaları tercih edilecektir. Ancak kanalların, fanların ve enerji beslemelerinin ortak kullanılması
NFPA 90A ve NFPA 90B ye göre projelendirilecek ve yangın danışmanı tarafından onaylanacaktır.
Havalandırma:
Kontrol odası havalandırma ile sürekli pozitif basınç (+50 Pascal) altında tutularak duman girişi önlenecektir. Havalandırma kanallarında, içinde ve ait ekipmanda yanıcı malzeme (plastik hava kanalı gibi) kullanılmayacaktır. Havalandırma sistemi, bir yangın anında duman ve ısının değişik bölümler ve hacimler arasında yayılımını engelleyecek şekilde, gerekli altyapı ile donatılacak olup, detektörler veya eriyen lehimli veya başka uygun aktive olan damperlere sahip olacaktır.
Taze hava emiş noktaları ile duman atış noktaları arasındaki mesafe hâkim rüzgâr yünleri iyi değerlendirilecek ve egzoz edilen ısı/duman/havanın kısa devre yaparak tekrar binaya girmesi engellenecektir.
Havalandırma sistemine ait proje, mekanik taahhüt firması tarafından NFPA 90A ve NFPA90B ye uygun hazırlanacak ve yangın danışmanı tarafından onaylanacaktır.
Bina genelinde mekanik duman kontrol sisteminin gerekli olduğu hacimleri için duman emiş kapasitesi için 10 çevrimi (kanal içi dirençler, statik basınç kayıpları hariç) sağlayacak debide fanlar seçilecektir. Trafo odalarındaki duman emiş kapasitesi 15 çevrim olarak temel alınacaktır.
Trafo odası havalandırma tertibatı binadan bağımsız ve direk dışarıya doğru egzoz edecek şekilde yapılandırılacaktır. Havalandırma kapılardan, pencerelerden, kaçış yollarından mümkün olduğunca uzak yerde yapılmalıdır.
Akü Odası Ex.Sistemleri :
Akü şarj odası için 15 çevrime denk gelecek şekilde havalandırma tertibatı yapılacaktır. Sistem ex-proof olacak ve oda içindeki hidrojen dedektörü % 10 LEL algılaması yaptığı anda hem merkezi alarm sistemi devreye girecek, fanlar çalışacak hem de akü odasındaki şarj ünitelerinin enerjisi kesilecektir.
Akü odası önüne uygun işaretlemeler yapılacaktır. Oda diğer hacimlerden 120 dakika yangına dayanıklı yapı malzemeleri ile ayrılacaktır.
Isı Tahliye Sistemleri
Isı tahliyesinin gerekli olduğu (örn. trafo odası) yerler için ısı tahliye sistemi kurulacaktır. Trafo odasında üreticinin tavsiyesi doğrultusunda trafo çalışma sıcaklığını muhafaza etmek için kurulduğu bölgenin kuru (DBT) ve yaş termometre (WBT) sıcaklığına uygun havalandırma tertibatı veya soğutma sistemi kurulacaktır. Isı tahliye kanallarının başka hacimlerden geçmesi halinde duvar yangın dayanımına uygun yangın damperleri konulacaktır. Üst kotta yer alan hacimlerden doğal kapaklar aracılığı ile ısı tahliyesi olabilecektir.
Dış Saha Hidrantı:
Tesis etrafında istasyona ve/veya trafolara 15 metre mesafede, hidrantlar arasındaki mesafe en fazla 100 metre olacak şekilde hidrant ve hortum dolapları konulacaktır. Hidrantlar için 1893 lt/dakika debi baz alınacak ve 2 saat yetecek kadar su depoda hazır tutulacaktır. Hidrant hatları, toprak donma seviyesi altında HDPE veya düktil borudan imal edilecek, gerekli kum yastıklama ve kompaktör toprak bastırma işlemlerine tabi tutulacaktır. İlgili şartname ektedir.
Yangın Pompası:
Dış alan hidrantları ile varsa bina içindeki otomatik söndürme sistemi ile yangın dolaplarını basınçlandıran pompalar NFPA 20’ye uygun olarak monte edilecektir. UL/FM veya Vds. kalite belgelerinden en az birine sahip olacaktır. Yangın pompası korunmuş bir hacimde yer alacak, 2 enerji kaynağına sahip olacak ve yangın ihbar paneline arıza ve durum bilgisi gönderecektir.
Pompalar iki elektrikli bir jokey santrifugal pompa gurubu olarak dizayn edilecek, panoları jeneratörden beslenecek ve yangın esnasında jeneratör transfer switch ile sadece bu pompaları besleyecektir. Yangın pompası itfaiyenin kolay erişebileceği bir yerde muhafaza edilecektir. Trafoların emniyet mesafesi içinde yangın pompası ve yangın deposu yer almayacaktır. İlgili şartname ektedir.
Yangın Suyu Deposu:
Tesiste, kurulu yangın sistemlerinin 2 saat kullanımına yetecek kadar su depolanacaktır. Deponun boşaldıktan sonra tekrar dolması için gereken süre maksimum 8 saat olacaktır. Dış alan hidrantları, yangın dolapları ve bina içinde kurulu söndürme sistemleri için gereken su miktarı NFPA 13’e veya ilgili standarda göre hidrolik hesap ile hesaplanacaktır.
Yangın Dolapları :
Trafo istasyonunda her katta kaçış merdiveninin çıkış tarafında TS EN 671-1’e (4 bar@400lt.) uygun 1 adet yangın dolabı konulacaktır. Hortum boyu en az 20 metre olacaktır. İlgili şartname ektedir.
Portatif Söndürücü :
Trafo istasyonuna uygun sayıda ve tipte portatif sıvı söndürücü konulacaktır. Söndürücüler, ICS 13.220.10- TS 862-7 EN 3-7 + A1 standartlarına uygun olmalıdır. Tüp içindeki yangın söndürme maddesi endotermik sıvı bazlı söndürücü TS EN 1568-3 standartlarına uygun olacaktır. Yangın tüpleri yangın projesinde belirtilecek ve buna uygun duvar askıları ile asılacaktır. İlgili şartname ektedir.
Otomatik Söndürme Sistemleri:
Bu konseptin amacın ilk etapta yaşam güvenliği, ikinci etapta ekipmanın yangın güvenliğini sağlamaktadır. Dolayısı ile yaşam güvenliği için otomatik sulu söndürme sistemi uygun olsa da, tesiste bulunan elektrikli ekipmanlar, metal cladlar, GIS odaları, kumanda panelleri için sulu söndürme tertibatı kalıcı zarar vereceği için ekipmana uygun söndürücü tercih edilecektir. Kullanılan otomatik söndürme sistemleri NFPA ve/veya CE, EN normlarına uygun olacak ve trafolar ve diğer ekipmanlar için test edilip onaylanmış olacaktır.
Otomatik söndürme sistemi hem trafodan çevreye, hem de çevreden trafoya bir yangın sıçramasını önlemek olacaktır.
Kullanılacak söndürme sisteminde alttaki 3 temel kriter gözetilecektir:
- Tehlikenin türü ve boyutu
- Söndürmeyi sağlayan birleşimin (agent) boşaltma şekli ve gerekli ekipman
- Sağlığa olan etkileri
Karbondioksitli bir söndürme tipinin insan sağlığına ciddi olumsuz etkileri olabileceği gibi, yanlış bir tetikleme sonucunda ölümlere yol açabileceğinden boğucu olmayan söndürücüler tercih edilmelidir. Gazlı söndürme ajanları (FM200, İnergen, Novec, Safir vs.) için sızdırmazlık çok kritik olduğu için kullanılmamalıdır.Trafo yağı yangınlarına karşı sulu tip söndürme tercih edilmemelidir. Bunun yerine gelişen teknolojiler; Nano moleküler kuru köpük, water mist, hibrid (inert gaz+su sisi), gibi teknolojiler kullanılacaktır. Söndürme sistemlerinde, boşalma gerçekleşmeden önce ikaz ve tahliye gerçekleştirilmelidir. Pano içlerine ve metal cladların içine sızdırmazlıktan etkilenmeyen lokal tipte NFPA 18A ya uygun ampul sıvı söndürücü konulacaktır.
Aşağıda ilgili hacimler için uygun olan otomatik söndürme tipleri belirtilmiştir :
| Bodrumkatkablogalerisi | LPCO2 (total flooading) total söndürme |
| Kablo kanalları | Endotermik portatif söndürücüler |
| Kumanda Merkezi | Endotermik portatif söndürücüler |
| GIS (Gazlı) Şalt Merkezi | LPCO2 (local application) lokal söndürme |
| Kapalı Alandaki Trafolar | CAF Köpük sistemi |
| Açık Alandaki Trafolar | CAF Köpük sistemi |
| Akü Odaları | Suspended endotermik söndürücü |
| Metal Clad Odaları | LPCO2 (local application) lokal söndürme |
| Metal Clad ve pano içlerine | Ergiyen borulu tüplü sıvı söndürücüler |
| Banyo & WC | >5,1 m² veya elektrikli cihaz varsa portatif söndürücü |
| Toplantı ve ofis odaları | Endotermik portatif söndürücü |
| Malzeme Depoları | Endotermik portatif söndürücü |
| Güvenlik Binası | Endotermik portatif söndürücü |
Söndürme grubu seçilirken NFPA veya ilgili standartlara göre hazırlanacak ve proje yangın danışmanının kontrol ve onayı sonrasında uygulamaya alınacaktır. İlgili şartnameler ektedir.
Yangın Hızı Hesaplama Yöntemi :
Standart trafo yağını enerji yoğunluğu;
Kapalı alanda; 1.790 kw/m²
Açık alanda; 360 kw/m²
Özel bir dizayn ile kurulacak olan bir trafo söndürme grubunda bu değerler baz alınacaktır.
Trafo yağının bir havuz veya yağ toplama çukuruna boşalması sonrasında çıkacak bir yangında enerji salınımı aşağıdaki gibi hesaplanıp söndürme grubu dizayn edilecektir:
- Qm=q x A(Denklem 1)
Qm; Yağda bulunan maksimum toplam enerji (kW ya da kJ/saniye)
Qn=Birim alandaki enerji salınımı ((kW/m² ya da kJ/saniye.m²)
A= Havuz veya çukurun alanı
Örneğin 50 kg. lık yağ kütlesi 5 m² ye dağılıp tutuştuğunda zaman faktörü de eklenerek;
- Ty= M x ΔHc / Qm(Denklem 2)
Ty= Yanma süresi (saniye)
M= Yağın miktarı (kg)
ΔHc= Malzemeye özel ısıl kapasitesi (≈40.000 kJ/kg)
Qm; Yağda bulunan maksimum toplam enerji (kW ya da kJ/saniye)
Denklem 1’den:
Qm= 1790 x 5 = 8950 kW (kJ/sec)
Denklem 2’den:
Ty= (50 kg x 40.000 kJ/kg) / 8950 kJ/sec
= 223 sn (3.7 dakika)
Buradan yangın büyüme hızı değeri bulunur:
- Q(t)=αt²(Denklem 3)
Q(t): Yağda bulunan maksimum toplam enerji (kW ya da kJ/saniye)
T: Yanma süresi
α : Yangın büyüme hızı (kW/saniye² ya da kJ/saniye³)
Yangın Büyüme Hızı Tablosu
| Yangın Büyüme Hızı | Hız Katsayısı (kW/saniye² ya da kJ/saniye³) |
| Yavaş | 0.0029 |
| Orta | 0.0117 |
| Hızlı | 0.0469 |
| Çok hızlı | 0.1876 |
Yukarıdaki hesaplanan yangın süresi için hız hesabı yapıldığından;
8950 kW/sec² = α x 223²
α; 0,18 bulunur.
Buradan da görüleceği üzere standart trafo yağları çok hızlı yanmakta ve tutuştuktan sonra konvansiyonel yöntemlerle (sprinkler, hidrant, itfaiyeci hortumuyla) söndürülmesi neredeyse imkânsızdır. Bu sebeple ya düşük enerjili yağlar (α ≤ 0,01) kullanılacak ya da söndürme grubunun yoğunluğu (K faktörü) buna göre dizayn edilecektir. Yapılan dizayn detayları yangın danışmanına sunularak onay alınacaktır.
Yangın Algılama ve İhbar Sistemi :
| Kablo tüneli ve kablo galerisi | Lineer tip kablo detektörü, yangın kamerası, multi ded. |
| Kumanda Merkezi ve UPS | Multi detektör, hava örnekleme, yangın kamerası |
| GIS (Gazlı) Şalt Merkezi | BEAM detektörü, yangın kamerası, hava örnekleme |
| Kapalı Hacimdeki Trafolar | Multi (Duman+Isı), Lineer dedektör, yangın kamerası |
| Açık Alandaki Trafolar | lineer tip kablo detektörü, yangın kamerası |
| Akü Odaları | Ex.Multi (Duman+Isı), Ex. Proof hidrojen detektörü |
| Mutfak | Isı (ROR) detektörü |
| Toplantı ve ofis odaları | multi dedektör |
| Malzeme Depoları | multi detektör |
| Metal Clad Odaları | BEAM detektörü, yangın kamerası, Hava örnekleme |
| Banyo & WC | Elektrikli cihaz varsa, ısı detektörü |
| Güvenlik Binası | Isı (ROR) detektörü |
Trafo binasında NFPA 72 veya EN 54 ‘e uygun yangın algılama ve ihbar tesis edilecektir. Sistem yedek enerji kaynağına bağlı olacak ve kumanda merkezinden izlenebilecektir. Teknik ekipman ve cihazların türüne göre; hava örnekleme, sıcaklık artış hızı detektörleri, optik duman detektörleri ve IP kamera detektörler yerleştirilecektir:
Bina genelinde ve dış alanda ana sirkülasyon güzergahında manuel kırbas butonları yerleştirilecektir. Yangın algılama ve ihbar projesi yüklenici firma tarafından NFPA 70 ve 72 veya EN 54’e uygun hazırlanacak ve yangın danışmanın kontrol ve onayına sunulacaktır. Bir Bir algılama anında flaşörlü ve sesli uyarı devreye girecektir. Şartnamesi ektedir.
Elektriksel Koruma
Bir veya daha çok fazlı tek bir ünite olarak çalışan trafolarda aşağıda yer alan emniyet ekipmanları bulunacaktır:
Trafo akım koruma ekipmanları: Trafoların nominal akım kapasiteleri üzerinden yüzdesel olarak hat kesici ve sigorta değerleri aşağıdaki tabloya göre düzenlenecektir:
| Lokasyon | 1000 V üzeri primer koruma | 1000 V üzeri sekunder koruma | 1000 V ve altı | |||
| Trafo empedansı | Hat kesici | Sigorta | Hat kesici | Sigorta | Hat kesici veyasigorta | |
| Herhangi bir yer | ≥6 | %600² | %300² | %300² | %250² | %125² |
| 6<x≤10 | %400² | %300² | %250 | %225² | %125² | |
| Kontrol altında bir yer (Bkn. not) | Herhangi | %300² | %250² | Şart yok | Şart yok | Şart yok |
| ≥6 | %600 | %300 | %300* | %250* | %250* | |
| 6<x≤10 | %400 | %300 | %250* | %225* | %250* |
*:Trafonun orijinal üretimde termik yük koruması varsa, ayrı bir sekonder koruma olmayabilir.
²:Trafo kapasitesi standart değilse, kesici ve sigorta değerleri için piyasada bulunabilen en yakın değerlerdeki ekipman kullanılacaktır.
Kontrol altındaki yer; yeterli ve yetkili uzman personel tarafından işletilen, kontrol edilen ve bakımları yapılıp takip edilen lokasyondaki trafolar dâhildir.
- Yönetimsel (Örgütsel) Tedbirler:
- Arıza ve Durum İzleme: Trafo ve şalt merkezlerindeki tüm yangın ihbar ve algılama sistemlerinin durumları (arızalar, alarmlar, müdahaleler vs.) bir kontrol ünitesi ve yazılım vasıtasıyla bölge müdürlükleri ve Ankara’daki merkezden takip edilebilecek ve kayıt altına alınacaktır. Sistem şartnamesi ektedir.
- Trafo istasyonu için de bir yangınla mücadele ekibi oluşturulacaktır. Günün her saatinde yangın müdahale ekibinden en az 2 kişinin sürekli istasyonda bulunmasına önem verilecektir. Yangınla mücadele ekibi için yerel itfaiyeden en az bir haftalık teorik ve saha eğitimi alınacak ve sertifikalanması sağlanacaktır.
- Yeni kurulan yangın mücadele sistemlerinin kullanma ve raporlama eğitimleri sistemi kuran firmalar tarafından verilecektir. Bu eğitim verilmeden firmaya iş bitirme belgesi verilmeyecektir.
- Ayrıca, aşağıda yer alan listedeki her durum için tedbir alınmalıdır. Bu tedbirler her bir trafo istasyonu için devreye alınmadan önce kontrol edilecek ve uygunluğu raporlanacaktır.
İstasyon içinde ve dışında (trafoların emniyet mesafelerinde) listede yer alan ve yangına sebebiyet verebilecek işlem ve uygulamalara izin verilmeyecektir. Ancak, yapılması teknik olarak zaruri işlerde, gerekli önlem ve yazılı müsaadeler alınacak ve yetkili teknik personel nezaretinde bu gibi işlemler yapılabilecektir. (Kaynak müsaadesi, sıcak çalışma izni vs. gibi)
- Açık ateş
- Sıcak yüzey çalışması (145 °C ve üstü)
- Radyasyonlu fotoğraflama işlemleri (NDT)
- Sigara
- Kesme, taşlama ve her türlü kaynak işlemleri
- Solvent/ tutuşabilir inceltici bazlı boyama işlemleri
- Statik elektrik, topraklama, pratoner hattı işlemleri
- Fosil yakıt ikmali
- Kaçak akım, aşırı akım röle montajları
- Kazan, şömine, elektrikli ısıtıcı montajları
Bölge Müdürlüklerinde yangından korunma yönetim birimi kurulmalıdır. Bu birim Yük Tevzi altında faaliyet gösterebileceği gibi direkt Bölge Müdürlüğüne bağlı da çalışabilir. Birimin amacı, istasyonlardaki tüm yangınla ilgili tedbirlerin kontrolünü yaparak, periyodik denetleme, raporlama ile personel ve sistem sürekliliğini sağlamak olmalıdır.
Trafo istasyonlarının ulusal müktesebata uygun olarak yılda bir kez planlı bakımların periyodik kontrollerinin uzman kuruluşlarca (Türkiye Akreditasyon Kurumu TURKAK tarafından yetkilendirilen) kontrol edilmesi ve raporlanması önem arz etmektedir.
Her ne kadar riskler minimize edilebilir ve yapılar yangına karşı korunmuş olurlarsa olsunlar, statik yangın risk faktörü her zaman mevcut kalacaktır. Bu sebeple yukarıda bahsedilen metotların kesin ve nihai bir korunma olmayacağını, yangına karşı pasif ve aktif mücadelenin sürdürülebilir bir yaklaşımla işletmenin bir parçası olması ve sürekli gelişen teknolojilerle beraber güncellenmesi gereklidir.
Sevgiyle ve Sağlıkla Kalın
ncmCozdmr
Hüsnü baysal’ın katkılarıyla
——————————————————————–
Kaynaklar
AFSA CONSULTING INTERNATIONAL(M.Ali UĞUR-Attilla SOYLUOĞLU)
EPDK
[1] Müşteri mülkiyetindeki tesislere ilişkin veriler dahildir.
