ELEKTİRİKLİ ARAÇLARLARIN YANGIN RİSKİNİ ARAŞTIRAN VE BU KONUDA GÖRÜŞ BELİRTEN AKILLI ŞEHİR VE YANGIN UZMANI, AKADEMİSYEN NECMİ ÖZDEMİR, “BEN ONU BUNU ANLAMAM, ÖNCE GÜVENLİK OLMALI” DEDİ.
Kocaeli Üniversitesi Öğretim Üyesi, akademisyen hemşehrimiz Necmi Özdemir’in elektirikli araçlar ve güvenliği konusunda çok önemli görüş, düşünce, öneri ve uyarılarda bulunarak araçların yangınla ilgili güvenliğine dikkat çekti. Akademisyen Özdemir’in bu konuda hazırladığı çok önemli bir yazıyı okurlarımızın bilgilenme ile değerlendirmesine sunuyoruz;
ELEKTRİKLİ ARAÇLAR VE YANGIN
Necmi özdemir/Akıllı Şehir ve Yangın Uzmanı
Ben Onu Bunu Anlamam….ÖNCE GÜVENLİK.
*Elektrikli araç fiatlarının en pahalısı Porcsche Taycan 3 Milyon 580 Bin TL.,En ucuzu Cıtroen AMİ 216 Bin TL(Satışı bayiler değil internet üzerinde yapacaklar)
*Elektrik araçlarının enerji iletim hatlarına uyumu için Bakanlık 1 Milyar usd’lik yatırım planlandı.(Aynı hedefle Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının uyumu için de 2 Milyar USD planlandı.)
*Elektrik Şarj Cihazları İşletim Lisanslarını alan 9 firma oldu. İlk alan Fullcharger oldu. Sahibi Avukat Osman Ataman. Hep ilk olmayı seviyor. Aslında ufkunun genişliği ilk özel Radyo vb..girişimlerine 10 yılı aşkın süredir 7/24 odaklandığı bu konuda da hızlı davrandı.
*Dünya’nın İlk Elektrikli Römorköru Tuzla’da Üretildi.
Interschutz Hannover 2022 Güvenlik, Afet Kontrol Fıuarı (20-25/Haziaran/2022)’nın eminim ki en ilgi çekecek konularından biri Lisans ve Yüksek lisans tez konusu olarak bu dönem bir çok çalışma gerçeklediğimiz Elektrikli Araçlarda Yangın olacaktır.
Necmi Hoca madem ki bu kadar önemli bir fuar neden gitmiyorsunuz..?
Sorusuna cevap; Önceliklerimiz Meslektaş adaylarına ve bizimle iletişimde olan Meslektaşlarımıza her anlamda dokunma hedefli/öncelikli felsefemiz gereği başka bir lokasyanda olacağım.
Ülkemizi Dünya’nın her yerinde barıyla katılımcı vb..etkinliklerle temsil eden KOLAGOM-YG YANGIN ve toplam katılımcı sayımızın 34 olduğu diğer Ülke sektördaşlarımızdan alacağımız geri dönüşlerle bilgilenir ve bilgi paylaşımını sizlerle de yaparız.
Hepsi çok güzel ve heyecan verici gelişmeler. Ancak biz bu araçlarda özellikle Yangın Güvenliğini Araç kullanıcısı ve/veya Müdahelecisi olarak Her anlamda Ne kadar biliyoruz……?
Ülkemiz de 396 Belediye + 54 Organize Sanayi Bölgesi ve 1000’nin üzerinde Endüstriyel tesiste (16 haziran Perşembe Antalya’da iki Tesis ziyareti ve 17 haziran Cuma günü görev yerimiz Kocaeli Üniversitesi Umuttepe kampüsünde Danışmanı olduğumuz Elektrikli araçlarda
Yangın Yüksek lisans tez savunması )Akıllı Şehir ve Yangın temelli inceleme yapan biri olarak
Tesbitlerime göre ; Elektrikli araç kullanıcılarının Yangın Güvenlik bilinci oranı % 15 –
Yangına müdaheleden sorumlu İtfaiyelerimizin Lojistik ve Eğitim bilinci oranı ise % 50’dir.
Yani Elektrikli araçlar da yangına müdahele konusunda hiç eğitim almayan çok itfaiyecimiz var.
Gelin genel olarak elektrik araçlarına genel anlamda gözlemleyelim ;
Elektrikli ve Hibrit Araçlar tüm Dünya’da ve ülkemizde çok hızlı bir şekilde yayılmaktadır. 2021 yılında özellikle Avrupa kıtası ve Çin’de elektrikli ve hibrit araç sayısı önemli noktalara ulaşmıştır. Çin’de 3.396.000 (Üç milyonüçyüzdoksanaltıbin) adet satış gerçekleşirken, Avrupa’da bu rakam 2.332.000 (İkimilyon üçyüzotuzikibin) adet olmuştur. ODD datasına göre de 2021 yılı içinde ülkemizde gerçekleşen otomobil satışlarının % 8.8’i hibrit, % ~0.3’ü elektrikli araç olmuştur.
Tüm bu gelişmelerin ışığında otomotiv ve özellikle otomotiv satış sonrası sektörleri elektrikli araçlar dolayısıyla gelişen yeni duruma hazırlanmaktadırlar. Genel olarak firmaların öncelikleri içten yanmalı motorlu araçlarda olduğu gibi araçların hasar, arıza ve bakım konularına odaklanmaktadır. Bu açıdan da invertör, konvertör, entegre sarj cihazı gibi kritik parçaların tedarik, değişim, hasar tespit ve tamir konuları firmaların dönüşüm ajandasında öne çıkmaktadır.
Ancak elektrikli ve hibrit araçlarda, asıl konu maalesef bu başlıklar değildir. Elektrikli ve Hibrit Araçların güvenliği konusu tüm konulardan daha önemlidir. Elektrikli araçlarda voltaj-gerilim değerleri araç modellerine göre 330V-800V aralığında olmakla birlikte Hibrit araçlarda türüne göre bu değerler yine araç modellerine bağlı olarak 42V-650V aralığındadır. Söz konusu araçlarla beraber bazı tehlikeler ortaya çıkmaktadır.
Bunlar;
- Elektrik şoku
- Ark oluşumu
- Yangın (Li-ion pil yangınları)
Asıl konumuz olan, Li-ion pil yangınlarına geçmeden önce elektriksel koruma ile ilgili birkaç konunun altını çizmek doğru olacaktır. Elektrikli ve hibrit araçlarda elektrik şoku ve olası ark senaryolarından korunmak için, kullanılması gereken kişisel koruyucu ekipman, izole el aletleri ve servis içi önlemler kritiktir. İçten yanmalı motor tamir/bakım alışkanlıklarının sürmesi durumunda elektrik kaynaklı kazaların yaşanacağı konusu maalesef bir gerçektir.
- Koruyucu ekipmanlardan bir görüntü
- İzolasyonlu el aletleri ve geçici korumalardan bir görüntü
Konsantre olduğum bu konuyla ilgili her zamanki tesbitlerimi yine dillendiriyor/yazıyorum.
Konut-Hastane-Endüstriyel vb tesislerin kuruluş aşamasında ilgili itfaiyenin “ Zaman zaman kısmen atlanılan kısmi gözlemler olsa da “ Yangın uygunluk raporu vermesi çok doğru bir uygulamadır.
Ancak işleyen/yaşayan yapıların yangına karşı durum analizi her ne kadar itfaiyelerimize ait olsa da ,buna uygun bir yapıları yoktur., Dolayısıyla açık kalan bu konunun 3.bir göz ile yapılması yerinde olacaktır. Araç muayene istasyonlarında olduğu gibi oluşacak, benzer organizasyonun gerçekleşmesi durumunda yangınların oranı azalacağı gibi can ve mal güvenliğinde müthiş oranda azalma olacaktır.
Parlayıcı ve patlayıcı ortam yangını-Orman yangını gibi spesifisik Elektrikli Araçlarda Yangın Güvenliği konusunda özel girişimci bir yapının gözlem ve önerilerine bakalım;
“” E-Autotrek Otomotiv A.Ş. olarak önceliğimiz araç sayıları, kritik parçalar ve tamirinden önce sektördeki tüm ilgili oyuncuların elektrifikasyon geçişinin güvenli olarak tamamlanmasıdır. Bu bağlamda en önemli konulardan bir tanesi Li-Ion batarya kaynaklı yangınlardır. Elektrikli araçların risklerini 3 başlıkta toplayabiliriz.
- Elektriksel riskler
- Kimyasal riskler
- Termal riskler
Elektriksel risklerden ve korunma yöntemlerinden daha önceden az da olsa bahsetmeye çalıştık. Kimyasal riskler ve termal riskler daha çok yangın ile ilgili risklerdir. Bir elektrikli araç (EV) yangınında bataryanın yangına dahil olup olmaması durumu değiştirecektir. Li-ion pilin yapısından kaynaklanan kendinden beslemeli ekzotermik reaksiyon zehirli maddelerin ortaya çıkmasına sebep olacaktır. Temas ve nefes alma sırasında ciddi risk içeren hidrokarbonlar özellikle HF (hidrojenflorid) ve CO (Karbon Monoksit) bu reaksiyonlar sırasında ortaya çıkacaktır.
HF yüksek korozif özellikli, zehirli ve reaktif bir gazdır, elektrolitte kullanılan LiPF6 iletken tuzunun reaksiyona girmesi ile oluşur, Gores (2011) ve Klose&Rainer(2020) çalışmalarında belirtilen kimyasal reaksiyonlar gerçekleşir;
Termal riskler, genellikle Li-Ion bataryanın doğası gereği oluşan çalışma koşulları sonucu ortaya çıkan durumlardır. Li-ion batarya çalışma sıcaklığı 60 C’u geçtiği zaman yan parazitik etkiler ortaya çıkmaya başlar. Bu reaksiyonlar termal kaçış (Spotnitz ve Franklin 2003) denilen ekzotermik reaksiyona sebebiyet verecektir. Bu sıcaklıklar 90-120 C seviyesine vardığı zaman anot elektrolit içerisinde çözülmeye başlayacak sonrasında separatör bozulması da başlayacak ve bunun sonucu olarak kısa devreler oluşacaktır.Tüm bu zincirin sonucunda termal kaçış oluştuğunda, kaçışın başladığı hücrenin yanındaki hücrelere yangın sıçrayacak ve büyüyerek devam edecektir.
Dünya’da her geçen gün Elektrikli ve Hibrit araç sayısının artması ile birlikte yangın riski de artmaktadır. Yolda kaza sonucu oluşan ya da sarj esnasında oluşan yangınlarla ilgili örnekler çoğalmaktadır.
| TÜM BU GÖRÜŞ VE DÜŞÜNCELERİN ARDINDAN |
| NECMİ HOCA ŞU ÇÖZÜM ÖNERİLERİNİ SUNUYOR |
Çözüm önerileri;
- Öncelikli olarak tüm İlk yardım ekiplerinin(İtfaiye, Polis, Sağlık Ekipleri) Elektrikli ve Hibrit Araçlar, kritik parçaları, elektriğin tehlikeleri, elektriğin temelleri ve kaza durumunda alınması gereken aksiyonlar konusunda düzenli eğitim alması gerekmektedir.
- Tüm OEM-araç üreticilerinin İlk yardım ekipleri ile temasa geçip, araçlarının teknik özellikleri, batarya konumları, elektrik sistemleri, araç içi elektrik kesme metodları ve araç modeli bazında diğer bilgileri paylaşması ve acil bir durumda ulaşılabilecek teknik hatlar oluşturmaları gerekmektedir.
- Li-Ion batarya yangınlarına müdahale için Dünya’da geliştirilen inovatif yangın sıvılarını takip edip bunları ilgili günlük kullanıma alma konusunda firmalarla bağlantıya geçilmelidir.
- İngiltere’de geliştirilen AVD Lith-Ex ürünü su bazlı ve çevreci yapısı, Li-ion batarya yangınları sırasında yangın ile oksijen bağlantısını kesebilmesi dolayısıyla bu yangınlarla savaşma konusunda önemli fırsatlar sunmaktadır.
- Kapalı alanlarda Li-ion yangınları ile savaşmak için erken uyarı sistemleri, otomatik yangın söndürme sistemleri gibi önlemler mutlaka alınmalıdır. “”
Sonuç olarak ; Otomotiv Sanayii Derneği (OSD) ,2022 YILININ Ocak-Mayıs dönemi verilerine göre bir önceki seneye göre % 4 azalarak 513 bin 887 adet, otomobil ütretimi % 16,2 azalarak 296 bin 362 adet olarak gerçekleşmiştir. Bunu yanısıra Dünya’daki yakıt litre fıatı 2.65 usd ile en pahalı Hong Kong’ta,49. Ülke olarak Moldova’da 1.29 USD .Biz de ise biraz üstü değerle 48.sıradayız.TL karşılığı gelirimize göre yüksek olan bu saptamayı Elektrikli araçların km başına yakıt maliyetiile karşılaştırdığımızda, bu fiatlardan çokta farklı değildir. .Ancak Yaşanacak bir Dünya felsefesi gereği çevre faktörü nedeniyle elektrikli araçlar doğru bir seçenektir. Bu seçenek Yenilebilir Enerji Kaynaklarıyla desteklenerek kilometre başına birim maliyet düşürülmesi hedeflenmelidir. Konu başlığı ile ilgili diyoruz ki ;
Elektrikli Araç ve Elektrikli şark istasyonları vb.., tamamlayıcı ürünlerinin Yangın Güvenliği kullanıcısından/müdahelecisine eğitiminden uygulamasına tümü 3 .Göz tarafından yapılmalıdır.
Sevgiyle ve Sağlıkla Kalın
ncmCozdmr
Hüsnü Baysal’ın katkılarıyla
Kaynakça:
- www.ev-volumes.com
- www.e-autotrek.com
- C.Geisbauer, K.Wöhrl, S.Lott, C.Nebl, H-G. Schweiger, R.Goertzb, T.Kubjatko, (2021) Scenarios Involving Damaged Electrical Vehicles
- Klose, Rainer (2020): Fluorine recycling for lithium-ion batteries. Empa – Materials Science and Technology. Online verfügbar unter https://www.empa.ch/web/s604/fluoribat, zuletzt geprüft am 20.11.2020.
- www.avdfire.com
